Әдепкіде ноу-хау сөзінің мағынасына түсінбей, аңтарылып қалатының сөзсіз, анықтамасына қарасаң, ағылшынша know how – қалай екенін білу дегенді меңзейд­і, оның түрлі салада қолданылатын тұстары бар. Википедия ашық энциклопедиясынан алынған мәліметке сүйенсек, әдетте ноу-хау деп басқалар үшін коммерция­лық сыр болып табылатын коммерциялық құндылығы бар инновацияларды айтады­ екен. Ол заңды түрде сипатталмағанымен, коммерциялық сыр ұғымына кіреді. Патент пен коммерциялық сыр мақсаттары бір – инновацияларды бәсекелестердің пайдалануына жол бермеу және жеке-дара пайдасын көру. Түйіні сол, ноу-хау сыр арқылы да сақтану дегенді білдіреді. Алайда сырлы мағлұмат мәлім болып қалған жағдайда оны пайдалануға тыйым салу мүмкін емес. Біздің де наурыз айының соңғы онкүндігінде ел билігіндегі болып жатқан жайттардың сырын біле алмай дағдарып, «ноу-хауға» телігеніміз содан.

Жалпы, жоғарғы жақта жасалған «жүріс» жұртты әрі-сәрі күйге түсіргені рас. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың тосын мәлімдемесі миллиондардың мазасын қашырып, әркімнің әрқалай қабылдауына түрткі болды. Бүгінде Ақордадан кетіп, Тұңғыш Президент қорының ғимаратына келген еліміздің Тұңғыш Президенті өкілеттігін уақытша­ Қасым-Жомарт Тоқаевқа тапсырды. Он күннен бері Ақордада отырған Президент Қ.Кемелұлы айна­лас­ына сенімді адамдарды жинауға кірісті. Бір қызығы, кешегі Үкіметтің ауыс-түйісінде Елбасының жарлы­ғымен жайлы орынға жайғасқандардың кейбірін сол жерде бір ай да болса тұрақтатпады. Айтпақшы, алғашқы ресми сапарын қасиетті Түркістаннан бастағанын жақсылыққа жорып жатқанд­ар да бар. Тіпті, мемлекет бас­шыс­ы өзінің ел Президенті ретіндегі алғашқ­ы сапарының қазақ мәдение­тінің, тарихы мен руханиятының орталы­ғы саналатын Түркістан қала­сынан басталуының символдық мәні зор екенін айтты. «Түркістан – мем­лекетіміздің алтын бесігі. Елбасының бұл қалаға ерекше мәртебе беру туралы шешімі кездейсоқ емес. Ежелгі Түркістанның жаңғыруы мен жаңаруы даму жолымыздың дұрыстығын көр­сетеді. Алдағы жұмыстарым туралы және қоғамды толғандырған мәселелерді  шешуге  байланысты  ойымды дәл  осы  жерде  бөліскім келеді», - деді Қазақстан  Президенті.

Енді алдағы жұмыстары мен қоғамдық мәселелерді билік пен бұқараға жедел әрі ашық жеткізіп тұруға БАҚ-қа жақын жүретін адамның болғаны жөн ғой. Содан да болар, ел басшысы алдымен өзінің баспасөз хатшысын  таға­йындады. Бұл қызметке белгілі журналист, ұлтшыл азамат Берік Уәли келді. Былтырғы маусым айынан бері Жамбыл­ облыстық ішкі саясат басқармасының басшысы қызметін атқарып келген жаңа хатшы – 42 жаста, Шығыс Қазақстанның тумасы. Әр жылдары түрлі телеарналарда еңбек етті, Оңтүстік Қазақстан облысы әкімі аппара­ты басшысының орынбасары – баспасөз қызметінің басшысы, басқарма басшысы, «Нұр Отан» партиясы төрағасы бірінші орынбасарының кеңесші­сі, ҚР Инвестициялар және даму министрлігінде кеңесші, департамент директоры болды. Оған сенім артып  отырғандар  да  көп.

Келесі кезек – президент әкім­шілігінің жетекшісінде. Мемлекет басшысының жарлығымен бұл қыз­метке Бақытжан Сағынтаев келді. Осы айдың басында ғана Елбасының сынынан­ кейін Үкімет басшылығынан түскен Б.Әбдірұлы сол кезде-ақ мемлекетт­ік хатшы болып тағайын­далған еді. Оны президент әкімшілігі басшысының орынбасары болған Марат­ Тәжин алмастырды. Біршама жыл сыртта­ жүрген М.Тәжиннің қайбір жылдары­ Ақордаға қайта оралғаны­нда, кейбір саяси сарапшылар оған «істі түлкі бүлкекпен бастап, ақырын қас­қыр әлпетпен аяқтайтын шебер әрі әккі саясаткер» деп баға берген­ екен. Мемлекеттің ішкі саясаты­ мен идеологиясын жетік білетін саясат­тағы осындай салмақты тұлғаның бұл қызметке келуінен де бір өзгеріс күтіп отырғандар да бар. Ал оның орнына, яғни президент әкім­шілігі басшысының  бірінші орын­басарлығына  Дархан  Қалетаев жай­ғасты­. Басқа қызметтерін  айтпағанда, бір жылға жетер-жетпестей уақытта Қоғамдық даму министр­і болған ол өткенде үкіметтегі ауыс-түйісте министр­лігінен де, лауазымынан да айырылып, наурыз айының басында ғана премьер-министр кеңсесіне басшы­ болып тағайындал­ған-ды. Тоқаев­ осылайша билік буынын қатайтып,­ «айыл  тартпасын»  қатты­рақ  тартуды  құп  көрген  тәрізді.

Бәрінен де  сенаттағы 44 депутаттың  барлығының қолдауымен Дариға Назарб­аеваның сенат төрайымы болуын­ қоғамның аса қабылдай қоймағаны анық. Осылайша Қазақстандағы екінші адам болған, Тоқаевтың орнын басқан Д.Нұрсұлтанқызы кезінд­е мәжіліс төрайымы, премьер-министрдің орынбасары қызметтерін атқарған. 2016 жылы қыркүйекте сенат депутаты болып сайланған еді.

Бір қызығы, Президентпен қатар ҚР-ның Тұңғыш Президенті – Елбасы­ да өз кеңсесінде тағайындаулар жасап жатыр. Астананың (қазіргі Нұр-Сұл­тан) экс-әкімі, соңғы лауазымы Прези­дент әкімшілігінің төрағасы қыз­метінен босатылған Әсет Исекешев ҚР-ның Тұңғыш Президенті – Елбасының шешімімен ҚР-ның Тұңғыш Президенті – Елбасы Қорының атқару­шы директоры болып тағайындалды. Сондай-ақ, Кеңсенің құры­лымдық бөлімшелерінің басшылары белгілі болды: Айдос Үкібай – Елбасы­ның баспасөз хатшысы, Арслан Дандыбаев – Елбасы Протоколының басшы­сы, Нұрлан Ыбыраим – Ұйымдастыру жұмыстары бөлімінің меңгерушісі, Нұрлан Қаймолдаев – Құжаттама, қаржы және кадрмен қамтамасыз ету бөлімінің меңгерушісі, Асқар Молдағаринов – Елбасы Кеңсесі Басшысы Хатшылығының меңгерушісі, Елдар Томашов – Елбасы Көмекшісі Хат­шылығы­ның  меңгерушісі.

Иә, «саясат – ағаш ат», оның қалай құбылатынын көріп-білу де, сезу де мүмкін емес. Жалпы, соңғы кездері елдің, облыстың, қала, тіпті ауданның басқару жүйесіндегі кадрлық тағайындаулардың тым жиілеп кеткеніне көзіміз де, етіміз де үйреніп барады. Келеді, кетеді... Бір түсініксізі, әкім де, басшы да, басқа да барған орнында жыл түгілі, алты ай да отырмай, орын ауыстырып жатады. Жаңа ортаға сіңісіп, оң-солына қарап, идеясын, жоспарын енді жүзеге асырамын де­генде­,  басқа қызметтің құлағын ұстап кететі­ні қиын. Бұл жолы да солай­. Әрине, өзгерістердің бұл басы да, соңы да емес, оның сырын тап басып айту да қиын, бұл – біз үшін ноу-хау...

Н.АҚПАН

Бүгінгі заман адамдарының арманы, есі-дерті – қайтсем тез байып, табысқа кенелсем дегендік. Бірінен-бірі асып түскісі келеді. Әрине, олар бұл ойын айғайлап айтып жатқан жоқ, үндемей жарысып жүр, бірақ озып шыққан ешкім көрінбейді. Бәрі де жылтырауыққа құмар, сатып алушылар әуелі тауардың әдемілігіне қарайды, ораманың ішінде не жатқанына, оның сапасына тіпті қарамайды.

Қазіргі заман – понтшылдықтың заманы,­ яғни жыртыл қазақтың, даңғаза мақтаншақтықтың заманында өмір сүріп жатырмыз. Мектептің оқушылары ондаған­ мың теңге тұратын смартфон­дарды қолдарында ұстап, әртүрлі ойын ойнап жүр. Бірақ біле білген адамға бұл смартфондар бизнес ұсыныстар, бизнес жоспарлар жасайтын бизнесмендер ұстап жүру үшін, іскерлікке пайдаланатын зат ғой. Қырық мың теңге жалақы алатын менедж­ерсымақтар екі миллион теңгелік көлікті тізгіндеп жүр. Ауылдың қара сирақ кедейлері 100-500 қонақ шақырып, аста-төк етіп шашылып, екі-үш күнге созылатын той жасайды. Бәрінің де айтатыны (бір-бірінің аузына түкіріп қойғандай) бірдей: «мен басқалардан кеммін бе?», жұртқа көрсету үшін, немесе мақтаныш ретінде  өткізеді.

Қазақтың понты өте жұқпалы. Бұрын-соңды понтшылдығы жоқтар да осыны жасайд­ы, себебі оны қоғам талап етіп отыр, тіпті зорлап істетіп отыр. Егер сыныпта бір оқушының айфоны жоқ болса, бәрі жабылып­ оны мазақ етеді, бейшара санайды­. Егер офистің бір қызметкері еңбек демалысын Түркияға немесе Египетке­ бармай саяжайда немесе ауылда өткізсе, бәрі оған қайыршы деген көзбен қарайды. Бизнесменнің немесе іскердің астында пәленбай мың долларлық автокөліг­і болмаса, оны бизнесмен қатарына  қоспайды.

Даңғаза мақтаншақтықтың қанша­лықты зиян екендігі түсінікті. Біріншіден, мұндай адам қыруар ақшасын ісін дамытуға емес, сыртын әшекейлеуге (қымбат көлік, кабинетін кеңейтуге, т.б.)  деп қыруар­ мөлшерде несие алуға, шығын­далуға жұмсайды. Екіншіден, жұрттың айтар­ пікіріне («жұрт не айтар екен») тәуелді­лікке түседі. Өзінің пікірі жоқ (затты,­ дүниені бағалау деңгейі төмен), жұрттың пікірін күтіп отырады. Үшінші­ден, «болмасаң да, ұқсап бақ» деге­н ұстаным  өмірлік  мақсатына  айналады.

Бүгінгі қоғамға понтшылдықты ен­дір­ген капиталистік жүйеден келген әдет –адамдарға қажетсіз мүлік пен дүниені, қажетсіз қызметтерді молынан жаппай сату. Ең бастысы, даңғаза  мақтаншақ­тықты адамдардың санасына сіңдіру, «мына заттар мен дүниелерді сатып алу, тұтыну, мынадай қызметтерді пайдалану – нағыз «крутойлықтың» белгісі» деп сендіру.­

Жылтырағанның бәріне қызығу, сырты­ сұлудың бәріне құмарлықтан айырылу үшін басқалардың пікіріне тәуелді болмау қажет. Жұрттың пікіріне түкіргенім бар деген сенімге бір орнығып алшы, жұрттың сені құрметтеуінің еш азаймағанын бай­қайсың. Тіпті керісінше, қадіріңнің арта бастағанын байқайсың. Қажетсіз понттың орнына ақшаңды, уақытыңды ісіңді одан әрі нығайтуға, дамытуға жұмсашы, саған қызыға да, қызғана да қараушылардың көбейе бастағанын байқайсың. Сырты жылтыр, іші қуыс емес, табысты адам­дардың ой-санасы көбінесе осы жолды таңдаған.­

Иә, шын мәнінде табысты, өзіне-өзі сенімді адам ешқашан жұрт алдында өзінің абыройын көтеруге тырыспайды, себебі оның абыройы – әу бастан тәуір иманды адам. Ондай адам дүние-мүлікпен мақ­танбай­ды, қызметкерлеріне тіл тигізбейді, өзінен төмен тұрған әлеумет мүшелерінің ақысын жеп, солардың есебінен байы­майды. Себебі табысты адам үнемі алға қарайды, алдына қойған мақсатына, үлгі аламын деген кісілерге қарайды. Осындай мінез бен ой-саналық ұстанымдағы адамда­ тұрмыстық майда-шүйдеге, жылтыраққа қызығушылық болмайды. Осындайда Оскар­ Уайльдтың мына бір сөзі ойға келеді­: «Өзгеге емес, өзіңе ұқсап бақ. Басқа­ рольдердің бәрі де бос емес». Халықтың тілінде оны былай айтады: «Барынша қарапа­йым  бол. Шақырмай-ақ айналаңа жұрт  толады».

Сағат  ЖҮСІП

БРЕНД  пен  ТРЕНД

Баяғыда біреу той жасап, тойға көп кісі жиналыпты. Қонақтармен қатарласып Қожа да келіпті. Қожанасырдың үстіндегі киімі жаман болғандықтан оны ешкім елемепті. «Төрге шық, тамақ іш» демепті. Қожа үйден шығып кетеді де үйіне барып, тәуір киімдерін киіп, қайта келеді. Бұл жолы үй иесі Қожанасырды құрметтейді, төрден орын береді­, ет келгенде:

- Қожеке, алыңыз, алыңыз! - деп қошеметтейді. Қожа етті жемей, табаққа шапанының жеңін малып:

- Же, шапаным, же! - деп отыра береді.

Үй иесі:

- Сіздің бұ не қылғаныңыз? Шапан ет жейтін  бе  еді? - дейді.

Сонда Қожа:

- Сен кісіні емес, киімді сыйлайды екен­сің. Сондықтан шапаныма жегізіп отыр­ғаным! - деп жауап береді.

Біздің қоғам да беделің мен киіміңе қарап  сыйлайтыны өтірік емес. Үстіңе жапсырған киімің неғұрлым қымбат болса, соғұрлым сыйға лайықсың, неғұрлы­м арзан болса, сізбен көшеде кездесіп қалса да ұялатын адамдар бар. Оқып отырып өз-өзіңізді мойында­мауыңыз мүмкін, бірақ ішіңіздегі «арыста­н» сізге осы қасиетке мойын бұрғызады. Сондықтан елдің көбі хал-қадірінше ішер асына қимаса да, жөнді киінуге тырысады. Брендіне бір қарайды, трендіне тағы мән береді. Не керек, сәнді де қымбат киімін жұртқа айтып мақтанатын қасиеті де жоқ емес. Бірақ жұрт ойлағандай қымбат киім тек еуропа­лық, шетелдік дүкендерде ғана сатылмайды. Оны келілеп те алуға болад­ы  екен.

Елімізде соңғы 20 жылдың шамасында  халыққа  арзан әрі сапалы тауар түрлерін сатып келе жатқан кәсіп түрі бар. Ол – «Second hand» киімдер дүкені. Бұл дүкен аты айтып тұрғандай, екінші қолға  өткен киімдерді сатумен айналысады. Бұрындары мұндай дүкеннен жұрт киім алмақ түгілі есігінен қарап өтуге  ұялатын. Қалтасы таяз, көрпесіне­ қарай көсіліп жүрген бірлі-екілі адам болмаса, саудасы онша қыза қоймайтын. Бертін келе қаланың түкпір-түкпі­рінен ашылған дүкендердің тұтыну­шылары көбейді. Қазір тіпті тұрақты клиенттері  бар.

БҰЛ  НЕ  ДЕГЕН  БАТПАН ҚҰЙРЫҚ?

«Second hand» ұғымының түп-төркіні қайдан шықты? Әу баста Ұлыбританиядағы монархиялық әулет мүшеле­рінің киіп тастаған киім-кешектерін дамушы елдерге өткізу мақсатында бір орталыққа жинап, экспорттаған. Содан бастап үшінші деңгейдегі елдерге Еуропа мен Америка тұрғындарының ескі, бірақ таза киімдерін жіберу процесі үдеп, нәтижесі келілеп киім сату бизнесінің тынысын кеңейтуге мүмкіндік берген. Сол дамыған бизнес түрі жылдан-жылға үдемесе, бәсеңдер  емес. Тіпті үлкен сауда­ орталықтарындағы киімде­рдің өзіне күмәнмен қарауға тура келеді. Өйткені қазіргінің бренді мен тренді өңі қашқан, жыртық-тесік киімдер болғандықтан алдымен осы ойдың жетегіне кететі­німіз рас. Қаланың орталы­қ көшелеріндегі жарнамалар да жетерлік. Жалғыз өзім жүрген соң біреу-міреу көріп қоймас па екен деген оймен жан-жағыма алаңдап, жарнамасына көзім түсіп жүрген көк есікке кіріп кеттім. Сатушысы да көктен түскендей менің түріме қарап қал­ғанын аңғардым. Түк білмегендей аралап шығып, киімдердің бағасына, сапасына, иісіне мән бердім. Құр қы­зық­тап жүргенімді  байқаған ол:

- Не іздеп жүрсіз? - деді дауыстап.

- Мен негізі ешнәрсе алмаймын. Тек қарап жүрмін, - деп әңгімемді бастап, негізгі шаруамды  айттым.

- Жұмыс істеп келе жат­қанымызға 23 жыл болды. Өзіміздің тұрақты клиенттеріміз бар. Жұрт ойлайды, бұл жерден кедей-кепшіктер, ақшасы аздар киінеді деп. Олай емес, керісінше, қайта ақшасы аздар базардың арзанқол­, сапасыз тауар­ына  жүгіреді. Біздің заттар бүгінде Бельгиядан әкеліну­де. Базардағы Қытай мен Қыр­ғызстанның киімдерінен 10 есе сапалы. Өзіміздің «майлы клиенттеріміз» бар. Қаланың «менмін» деген  кейбір  байларының келіншектері де осы жерден киім алады. Бір рет киілген­ деген аты болмаса, бағасы да қолжетімді, сапасы да жоғары, - деді сатушы­  кісі.

«Қаланың кейбір байлары осы жерден­ киінеді» деген сөзіне қызығушылық танытып, төр жақтағы құндыз ішіктерге көзім түсіп, таразыға тартуын­ өтіндім. Етек-жеңі ұзын, жылтырап тұрған сырт киімнің құны небәрі 8500 теңгені құрады. Ал нарықтағы бағасы 150 мың теңгеден кем емес бұл киімнің бағасы  кімді  болса  да  ойландырары хақ.  Бірақ...

КИІМНЕН  ДЕНСАУЛЫҚ  ҚЫМБАТ

Сөрелерде тізіліп тұрған аяқкиімдердің де сапалы, бірақ киілгені анық көрініп тұр. Балаларға арналған аяқ­киім­дердің құны 1200-3000, әйелдер мен ерлер туфлиі 4000-10000, спорттық үлгідегі аяқкиімдер 3000-10000 теңге аралығында сатылуда. Сатушының сөзінше, мұнда жалқылай сатылатын киімдер де бар. Олардың бағасы 2000 теңгеден басталады. Ал негізі киімнің бір келісі – 5000 теңге. Соңғы уақыт­тары көптеп ашылуына қарағанда киімнің соншалықты өтімділікке ие екенін мойындамасқа амал жоқ. «Second hand» заттарын тұтыну бойынша алғашқы орындарда Пәкістан мен Малайзия, одан кейін Украина елі тұр. Десек те осыдан бірнеше жыл бұрын украин­дердің жаппай екінші қолға тиген­ киімдермен киінуіне байланысты мұнда «Second hand» өнімдерін импор­ттауға тыйым салған еді. Себебі, елдегі жеңіл өнеркәсіптің дамуы мен халық­тың  денсаулығына  тигізіп  жат­қан­ кері әсері анықталған. Демек бұл тауар­ларды тұтынып жүрген тұрғын­дардың өмір салтына үкімет те назар аудару қажеттігін аңғартады. Дәл осы қарқынмен біздің халық та тұтынатын болса, отандық өнімдерге деген өте аз сұраныс мүлдем жойылып кетуі ықтимал. Басты қауіп – халық арасындағы түрлі тері-венерологиялық және айықпас дерттердің ушығуына әкеп соқтырады. Өйткені бір мәрте киілген киімдерді химиялық тазартудан өткізгенде формальдегид қоспасы пайдаланы­лады. Ол дегеніміз – екінші кластағы аса қауіпті түссіз газ. Ол адамның тыныс­  алу  жолдарына, көзге және  теріге­ аса зиян және адамның жүйке жүйесін зақымдайды. Егер оның мөл­шері  ауадағы  зиянды заттардың қауіп­сіз мөлшерінен неше жүз есеге асып кетсе, барлық тірі жанды құртып жіберуі­ ғажап емес деген тоқтамға келген маман­дар. Формальдегид негізінен көлік  газдарынан  тарайды. Оның 40%-тік ерітіндісін формалин деп атайды­  және ол дезинфекциялағыш зат ретінде қолданысқа ие. Ол ол ма, бұл концерогендік зат қатерлік ісіктің де тууын­а  ықпал  ететін  қасиетке  ие.

Қалай болғанда да, арзанға әуес­тігіміз  артып  барады.

ӨЛШЕМЕЛІ  ӨНІМГЕ

ТЫЙЫМ САЛУ  КЕРЕК  ПЕ?

Күнделікті айналамызда жүрген адамдар қарызданып-қауғаланып, қымба­т дүкендерден киім алып жүр. Дәл  сол  дүкендерде таласып-тармасып жатқан халықты өз басым көрмеппін. Сонда кім, қалай әкетіп жүр? Мәселе­нің екінші ұшы бренд киімдерді сата­тын­ дүкендерге келіп тіреледі. Алайда сатылып  жатқан  киімдердің сапас­ы нық болғанымен, оның сани­тарлық құрамын зерттеп жатқан ешкім жоқ. Негізі бактерияның вегетативті фор­масы 60 градус температурада 30-60 ми­нут ішінде, 80-100 градуста 1-2 минуттан кейін өледі. Стерилизациядан өткізілген тауарлар деп қабылдағанның өзінде киімдегі мата тіндерінің ара­сында өмір сүретін кейбір бактериялар айналасына қабық түзіп алып, өмір сүруін әрі  қарай  жалғастыра береді екен. Тіпті кейбір микробтар 6 сағат қайнатса да өлмейді-міс. Әр адамның ағзасында  жасушадан  гөрі  бактерия көп екенін  ескерсек, біреудің киген киімін­де де сондай талшықтардың жүретіні анық. Аяқкиімнің де өзіндік санитарлық ережесі бар. Адам терісіндегі түрлі қолайсыз иістер тудыратын бактериялар мен саңырауқұлақтар теріде­н-теріге жұғу арқылы өмірін ұзартып­ отырады. Осыдан кейін өзгенің қаңсығын таңсық қабылдауды қою  керек.

«Second hand» өнімдері бүгінде Қазақстанның барлық қаласында бар. Тіпті жарнама агенттіктеріне атауын жазсаңыз, жарнаманың түр-түрін көресіз. Ірі мегаполистердің өзінде бұл кәсіптің тамыры жайылған. Қазақ­станға қай жақтан импортталатынын іздестіре отырып, «Second hand опторг» фирмасының менеджерімен байла­нысып, мән-жайын сұрап та көрдік.

- Тауарлар шетелден, Англия, Герма­ния, Голландия, Белгия, Польша елде­рі­нен тасымалдануда. Біз тек Қазақ­станға ғана емес, өзге елдерге де тауар жөнелтеміз. Бағасы әрқалай, аламын десеңіз жеңілдіктер бар. Ресей, Қыр­ғызстанға да біз жеткіземіз. Тонналап аламын десеңіз де, бізде тауар қоры жеткілікті, - деді компания менеджері.

Осыдан-ақ, бұл өнімдердің қаншалықты  сұранысқа ие екенін бағам­дадық. Сіз, мен және ол шетелдің қаң­сығына қазақ мұқтаж емес деп ойла­ға­нымызбен, ақшасын үнемдеп сол орындар­дан  киінетіндердің  көп екені­не­ көзім  жетті. Халықтан сұраныс болмаса­, 20 жылдан бері бұл дүкендер жабылып қалар еді. Ал сауда заңды­лығында тапсы­рыс болса ғана өтімділік болады. Өлшеулі өмірді өлшемелі киімм­ен тоздыр­майық. Халық ден­саулығы мен елдегі жеңіл өнеркәсіптің аяғына тұсау салуға жол бермес үшін өлшемелі өнімдерді импорттауға тыйым­  салу  қажет пе? Қалай ойлайсыз?

А.ҚАДІРХАН, қала тұрғыны:

- Дәл қазір өлшеп сататын киімге халық мұқтаж емес деп ойлаймын. Осыдан 10-15 жыл бұрын қымбат бағадағы киім киетін адамдар бірен-саран еді. Халықтың біразы базардың тұрақты тұтынушысы болатын. Қазіргі күні Аллаға шүкір халық ірі сауда орындарынан бағалы, сапалы киім киеді. Ал сондай қымбат тауарларға қолжетімсіздігі уақытында өлшеп сататын киімді алатындар кездесетін. Өйткені ол жерде шетелден келген таза, бүтін киімдер сатылды. Бір айта кетерлігі, ол бұйымдарды шетелдіктердің бір-екі мәрте ғана кигені деп сендіреді. Анығы ешкімге аян емес. Сол тұста киілген болса да қымбат киінуге ұмтылған халықтың бір бөлігі «сапалы әрі арзан бағада» деген жарнамасына қызығып, сондай оймен барды. Ал бүгінде өзіміздің жұрт дәл сондай бүтін, таза киімдерін мешіттерге, мұқтаж жандарға беретін жағдайға жетті. Оны сатып та жатқан жоқ. Қайырымдылық ретінде беруде. Сондықтан да мұқтаж емес деген ой түйдім.

А.ЫҚТИЯРҚЫЗЫ, қала тұрғыны:

- Мен бір апаны танимын. Байлығы асып-таспаса да, әулетіне жетеді. Сол кісі дәл өзің шығып келе жатқан «весовойдан» киінеді. Жақында жеңіл күртеше алыпты, небәрі   11 мың теңгеге. Ол бірінші киімі емес, ол жерден алған. Бұған дейін де бірнеше мәрте киім алғанын айтқан. Сапасы жақсы дейді. Бірақ өз басым ондай жерден киінуге қарсымын. Қанша дегенмен, оны  қандай  адамның кигені  белгісіз  ғой.

Г.БАЛТАБЕК, тұтынушы:

- Өлшеп сататын киім дегенге елдің бәрі мұндағы киімдерді киілген, жағымсыз иіс пен энергияға толы деп ойлайды. Негізінде олай емес, арасында шетелдің жеңілдікпен сатқан, алайда өтпей қалған тауарлары да осы нарыққа келіп түседі. Мен өзім осы жерден киінемін. Отбасыма да осы жерден аламын. Дүкендердегі қымбат киімдерге ұқсамайтын, сапасы әлдеқайда мықты киімдерді бірнеше есе арзанға сатып аламын. Әзірге ешқандай зиянын көргенім жоқ.

Нұрбике ҚАЗИҚЫЗЫ

Қызылордалықтар үшін жол жиегін­де­гі темір қоршаулардың алынуы басты жаңалық болды. Көзіміз қоршауға үйреніп қалғаннан болар, көше «киім­сіз» қалғандай. Сонымен басты даңғылдардың қос бетіндегі қоршаулар не үшін алынды?

- Қызылорда қаласындағы Абай даң­ғылы бойындағы қоршаулар он жыл бұрын салынған. Тозығы жетіп, ескіруіне­ байланысты жыл сайынғы күтіп-ұстау шығындары ұлғаюда. Қазіргі таңда көктемгі тазарту-көгалдандыру шаралары аясында жерді қопсыту және көгалдандыру жұмыстары жүргізілуде. Сонымен қатар аталған аумақта жаяу жүргінші көпірі пайдалануға берілді. Қала тұрғындары да көшені бейберекет кесіп өтпей, осы көпір арқылы өтуде, - дейді қалалық тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, жолаушылар көлігі, автом­обиль жолдары және тұрғын үй инспекциясы бөлімінің мамандары.

Жол жиегіндегі темір қоршауларды күтіп-ұстау және ауыстыруға тікелей қаржы қаралмағандықтан, алдағы уақытта  қайтадан  салынбайды.

Олжас  ӘКІМОВ,

облыстық  дене  шынықтыру және

спорт  басқармасының  басшысы:

- Олжас Азатұлы, сұхбатымызды өткен шақпен бастасақ. Яғни, қызметке келгеніңізге 2 жылға жуықтады. Осы уақыт аралығында Сыр спортына қандай өзгерістер әкеле алдым деп ойлайсыз? Бұрын-соңды болмаған қандай жұ­мыстар  атқарылды?

- Саланың мате­риалдық-техникалық базасын жақсарту, елді мекендерде спорт нысандарына қолже­тім­ділігін арттыру мақсатында облыстық бюджеттен 7 елді мекенде, яғни Жанқожа батыр, Мәдениет, Ақ­жарма, Еңбекші, Түгіс­кен ауылдарында және Сексеуіл, Төретам кентінде спорт кешендері пайдалануға берілді. Сондай-ақ, балалар мен жасөс­пірімдер спорт мектептері желісін ұлғайту және шұғылданушылар санын арттыру барысында­ мемлекеттік-жекешелік әріп­тестік аясында 9 жоба іске қо­сылды. Биылғы жылы да бұл жұ­мыс өз жалғасын табады. Аудан орталықтарында 22 жобаны жү­зеге­ асыру жоспарда бар. Спорт мектептердің материалдық-техникалық базасын нығайту мақсатында қала, аудан мектеп­теріне 8 автокөлік берілсе, спорттық құрал-жабдықтармен қамтамасыз  етілді. Сондай-ақ, «Ұлттық спорт түрлері клубы» және «Мүгедектерге арналған спорт клубы»  коммуналдық  мемлекеттік мекемелерін аштық. Орталық стадиондағ­ы жеңіл атлетик­алық манежге қайта жаңғырт­у жұмыстары жүргізілді. «Мұз айдыны» спорт кешені ғимаратыны­ң жанынан ашық бассей­н  салынды­.

Облыс тарихында Ж.Баһадүр атындағы облыстық спортта дарын­ды балаларға арналған мектеп­-интернаты  олимпиадалық резервтің мамандандырылған мектеп-интернат-колледж болып қайта құрылды.

- Елбасымыз бұқаралық спортпен шұғылданушылар қатарын 2020 жылға дейін 30 пайыз­ға жеткізуді тапсырған еді. Біздің облыстың бұл цифрды еңсеруі қиынға соқпайтын шығар­. Айтпақшы, оны пайызбен емес, пайыммен есептеу де маңызды  ғой...

- 2020 жылға қарай облыс тұрғындарының 30%-ы тұрақты дене шынықтыру және спортпен шұғылдануға жеткізуді жоспарлағанбыз. Қазіргі таңда облыста 224382 адам тұрақты дене шынық­тыру және спортпен шұғылданады. Ол тұрғындардың 28,3%-ын құрайды. Бүгінде бұқаралық спортты дамыту үшін мемлекеттік-әлеуметтік тапсырыс аясында 282 спорт нұсқаушысы 138 елді мекенде 41760 адамды спортпен шұғылдандыруда. Нұсқаушылардың жұмыстарын тиімді ұйымдастыру үшін сабақтан тыс уақытта, қала және аудан әкімдерімен, білім басқармасымен жасалған меморандум негі­зінде оқу орындарының спорттық  залдары  пайдаланылады.

2018 жылы 1596 бұқаралық спорттық іс-шара өткізіліп, оған 450324 адам қатысты. Сондай-ақ, осы күні коньки тебу және велосипедпен серуендеу сияқты спорт түрлеріне ден қойған жастардың қатары көбеюде. Қазір байқасақ, қала көшелерінде велос­ипедпен жүрушілер жиі көзге түседі. Бұл дария жағасында ашылған вело және жүгіру жолы, сондай-ақ веложарыстарды көптеп ұйымдастыру да өз нәтижесін берді деген сөз ғой.

Бұқаралық спортты дамыту мақсатында барлық аудандарды аралап, аудан әкімдерімен кездесу өткіздім. Қалалық, аудандық дене шынықтыру және спорт бөлімдері арасында дене шынықтыру-сауықтыру, спорттық-бұқаралық жұмыстарды жолға қоюға бағытталған облыстық байқаудың 2018 жылғы қорытындысы сараланып, жеңімпаздарды облыс әкімі Қырымбек Елеуұлының өзі марапаттады. Онда бірінші орынды – Қызылорда қаласы, екінші орынды – Жаңақорған, үшінші орынды Шиелі аудандары иеленді.

Әлі атқарылатын істер көп. Алдағы уақытта республикалық және жергілікті бюджеттен 5 нысан салу жоспарланған. Қызыл­орда қаласында «Локомотив» стадион­ына және ұзақ уақыт жөнделмеген Ж.Баһадүр атындағы олимпиадалық резервтің облыстық мамандандырылған мектеп­-интернат-колледжіне күрделі жөндеу жұмыстары басталады. Биылғы жылы №3 облыстық олимпиадалық резервтің маман­дандырылған балалар-жасөс­пірімдер мектебіне екі жеңіл автокөлік алып жатырмыз. Бұл жұмыстардың барлығы облыс әкімі Қырымбек Елеуұлының қолдауы­ның арқасында жүзеге асырылып  жатыр.

- «Қайсар» футбол клубының 50 жылдығы қарсаңындағы еңсерген жетістігі бізді шын қуантты. Облыс әкімі бірін­ші­лік­тің қорытындысында сыр­бойы­лық ойыншыларды бестікте көр­гісі келген болса, биылғы жылы жүлдеге таласуға ниетті екен­дігін айтты. «Қасқырларға» қаншалықты сенім артуға болады?

- Жарты ғасырлық тарихы бар Сыр футболы өңірдің спорттық және әлеуметтік тарихының айнымас бір бөлігіне айналды. Еуропа­ лигасында ойнауға жұмыс істелетін болады. Соған сай жыл басын­да «Қайсар» Түркияда екі толық оқу-жаттығу жиындарын өткізді. Лайықты легионерлерді іріктеп алды. Осы орайда алғашқы екі ойын нәтижесімен тон пішуге болмайтынын айтқым келеді. Доп домалақ ғой. Бірде сәттілікке итермелесе, бірде сәтсіздікке жол сілтейді. «Атырау» мен «Жетісу» командаларына қарсы ойында клубқа сәттілік серік болмады. Спортта климат ауыстыру – үлкен мәселе. Сондықтан, негізгі құрам­ға жаңа қосылған ойыншылар осы процесті бастан өткеруде. Сәтін салса, алдағы ойындарда «Қайсар» жеңіспен оралып, жоғар­ы сатыға жайғасады деген ойдамыз. Жыл қорытындысында «қасқырлар» қолдаушыларын қуантып, Еуропа лигасының жолдам­асын  қоржынға саларына­ сеніммен  қарайық.

- Спортсүйер қауымның көп­шілігі футбол десе ішер асын жерге қояды. Мәселенің бірі ортал­ық стадионның күрделі жөндеу жұмыстары болып отыр. Стадионның қазіргі жағдайы қалай? Сол жағалаудан бой көтереді­ деген стадион туралы қандай да бір ақпараттар бар ма?

- Орталық стадионға соңғы талап­тарға сай келетін күрделі жөн­деу­ жұмыстары жүргізілуде. Сол жағалаудан көп функционалды 3500 орындық жабық футбол манежінің құрылысы жоспар­ланып  отыр.

- Облыстық спорт басқарма­сына қарасты барлық мекемелердің сайты ашылды. Мұны өз кезегінде  өте  қажетті әрі маңызды іске  балаймыз­. Енді олардың уақы­тылы жұмыс істеуін, ақпарат таратылуын бақылау керек секілді.

- 2018 жылы басқармаға қарас­ты 22 мекеменің жеке сайты­ ашылды. Қазіргі таңда ауданда, қалада өткізілген шаралар, спортшылардың жетістіктері жайлы ақпараттарды әрбір мекеме өз сайтында тиянақты жариялап отыр. Кез келген адам өзіне қажетті мәліметті осы сайттардан таба алады. Сайттар қызметін басқа­рма  бақылауға  алған.

- Жалпы, бұқаралық спортты дамытуда БАҚ өкілдерінің де еңбегі баршылық. Алдағы уа­қытта  журналистер спарта­киа­дасын ұйымдастыруды қолға алуға қалай  қарайсыз?

- Әрине, облыста істеліп жатқан  жұмыстар, Сыр спортшыларының жетістіктері, бұқаралық спорттың дамуы, салынып жат­қан спорт нысандары халыққа БАҚ өкілдері арқылы насихатталып отырады. Ұсынысыңыз орынды, күнтізбелік жоспарға енгізуге жұмыс істелетін болады. Өздеріңізбен келісе отырып жасаймыз.

- Шыны керек, спорт тақырыбын жазып жүрген журналистер біздің облысымызда өте аз. Сондай­-ақ, соңғы жылдары осы тақырып­қа арналған кітаптардың да көп емес екенін айтуға тиіспіз. Жалпы, осы мәселелер турасындағы ойыңызды білсем деймін.

- Спорт тақырыбында мақала жазу әр адамның жеке жұмысы деп ойлаймын. Осы тақырыпта жазушылар, журналистер кітап жазып жатса, қолдаймын. Жалпы, басқарма тарапынан БАҚ өкіл­дерін назардан тыс қалдырған емеспіз. Мүмкіндігінше атаулы мерекелерде және жыл қорытындысы бойынша қолдау көрсету бізде дәстүрге айналған.

- Шетелдегі жарыстарға журналистерді жіберу жағы жолға қойылмай келеді. Сол жақтан тікелей жаңалықтар жіберіп жатса, журналистиканың жанрларына байланысты материалдар ұсынса, Сыр спорты туралы сапалы­  дүниелер  жазыла бастар  еді  деген  ой  бар.

- Басқарма бюджетінде спортшылар мен жаттықтырушылардың спорттық жарыстарға шығуына ғана қаржы қарастырылған. Бюджет шектеулігіне байланысты кей ойларды жүзеге асыруға мүмкін­дік бола бермейді. Дегенмен, идеяңы­з  құптарлық.

- Бұған дейін белгілі спорт журналисі Несіп Жүнісбайұлының  бастамасымен «Бір атаның балалары доп тебеді» атты футболдан жарыс өтіп тұратын. Біздің облысымызға да осындай  тың әрі елең еткізер жарыста­р  керек  сияқты.

- Балалар футболынсыз үлкен футболға жол ашу қиын. Сол себеп­ті жыл сайын 3 жас ерекшелігінде балалар мен жасөспірімдер спорт мектептері, барлық әуесқойлар арасында «Былғары доп» сайыстары, Тимур Сегізбаев,­ Сұлтан Әбенов, Әбіл Қалымбетов атындағы турнирлер тұрақты өтеді. Сондай-ақ, биылғы жылдан бастап жасөспірім қыздар футбол­ бөлімшесі ашылды. Ал, өзге де тың жарыстар өткіземіз дейтіндер болса, қолдау көрсетуге әзірміз.

- Тоғызқұмалақ, шахмат, дойбы­ секілді ақыл-ой ойын­дарының біздің облысымызда алдыңғы екеуі ғана жақсы жолға қойылған. Ал, дойбы кенже қалып келеді. Жалпы, респуб­ликада солай деуге болады. Осыны­ біздің облыс бірінші қолға  алса  деймін.

- Меніңше, бізде кенжелеп қалған спорт жоқ, барлық спортты қолдауға, дамытуға тырысамыз. Бүгінгі күні дойбы спорты көз мүгедегі бар спортшылар арасында жақсы дамыған. Сондықтан, көз мүгедектері арасында облыстық жарыстарды жиі өткіземіз. Кешенді спорт жарыстарында да қамту қарастырылған.

- Ашық  әңгімеңізге  рақмет!

Сұхбаттасқан

Рыскелді  ЖАХМАН

Шолпан  МАЛИКОВА,

Қызылорда  облыстық  сотының  судьясы:

- «Кез келген елдің қауіп­сіздігінің деңгейі ондағы қылмыстық істердің мөлшерімен өлшенеді» дейді. Бұған сіздің жеке көзқарасыңыз қандай? Осы тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақ қойып өтейін, 2017-2018 жылдары Қызыл­орда облысында қанша қыл­мыстық іс тіркелген? 2019 жылдың  екі  айында  ше?

- Қызылорда облыстық сотын­да еңбек етіп келе жатқаныма 3 жылдай болыпты. Оған дейін Маңғыстау облысы, Ақтау қаласының мамандандырылған әкімшілік сотында 11 жыл жұмыс істедім. Бүгінгі  күні дәм-тұз бұйырып, өзімнің  өскен өңіріме қызмет жасап жатырмын. 2019 жылдың 2 айында облыс­та 278 қылмыстық іс тіркелген. Былтыр бұл көрсеткіш 1752-ні құраса, алдыңғы жылы 2018 іс белгілі болған.

- Әкімшілік құқықбұзушылық туралы іс бойынша іс жүр­гізудің қанша түрі бар? Іс жүр­гізудің кезеңдері (стадиялары) төңірегінде жұртшылыққа то­лығ­ырақ ақпарат беріп өтсеңіз.

- Қазіргі сот жүйесі бұрын­ғымен салыстырғанда айырмашылығы жер мен көктей. Соның бір мысалы, әкімшілік іс деген  бұрын бір хаттама, бір протоколдан  жасақталған екі бет  қағаз  болатын. 2001 жылы ҚР Әкімшілік құқық­бұзу­шылық туралы Кодек­с қабылданды. Сосын 2005 жылдан бастап республиканың әр облысын­да маманданды­рылған әкімшілік сот­тар­  ашылды. Бұл – заманның  талабы­. Статистикалық мәлі­меттерге қарасақ, жылдан-жылға, күннен-күнге қылмыстық істер азайып келеді. Мәселен, өз үйіңізде пісірілген немесе дайын­далған заттарды есіктің алдына шығып сата салмайсыз ғой? Мұндай әрекет белгіленбеген жерде сауда-саттық жасау болып есептеледі. Міндетті түрде әкімшілік бекіткен жерге апарып кәсібіңізді жүргізесіз. Бұрындары кейбір кісілер бақшада еккен қызанақ, қиярын сатып отыратын жағдайлар кезде­сетін. Бүгінде ол әкімшілік жауап­тылыққа әкеліп отыр. Яғни, әрбір әрекет­ заңмен реттелген. Әкімшілік заңнама бойынша кез келген істің өнді­рісі хаттама жасақтаудан басталады. Уәкілетті орган қарайды, көзбен көру немесе бейнежазба құралдарының көмегіме­н көру, өзге адамдардан келген­ шағымдар бойынша әкімшілік өндіріс­тік іс қозғалады. Хаттама жасақталған кезде азаматтар міндетті түрде онымен танысып, қол қоюы керек. Егер сыртынан жасақтап немесе оған ешқандай түсініктеме білдіру мүмкіндігі болмаса, хаттамаға шағым түсіруге құқылы. Сотқ­а арнайы өндіріс арқылы шағым беруг­е болады. 2015 жылдан бастап күшіне енген­ жаңа Кодекс бойынша арнайы тарау­ бар. Хаттама жасақтаушы лауазымды тұлғаның әрекетіне және хаттамасына шағым келуі. Бұл – әкім­шілік іс жүргізудің екінші түрі. Бір кезеңі бірінші саты соттарында қаралса­, одан кейін 10 тәулік ішінде осы Қызыл­орда облыстық сотының азаматтық істері жөніндегі сот алқасына шағымдана алады­, іс қайта қаралуы мүмкін. Үшінші  кезеңі – кассациялық  өндіріс. Астана Жоғарғы соты кассациялық сот есебінде істерді қайта қарайды. Осылайша істің соңғы нүктесі қойылады.

- Қазақстан Республикасы судьяларының VІ съезінде, сондай-ақ Елбасы өз Жолдауында сот жүйесінің жұмысына жаңа технологияларды ендіру туралы тапсырма берген болатын. Осы мақсатта біздің өңірде нақты қандай жұмыстар атқары­лып жатыр? «Виртуалды сот­тардың»  тиімділігі  неде?

- «Виртуалды соты» пилоттық жобасы­ толықтай іске қосылды. Облыс бойынша мамандандырылған әкімші­лік соттар, 100 пайыз десе де болады, «виртуалды сотпен» қаралып жатыр. Мұның қарапайым адам үшін қолжетімділігі зор. Мысалы, адам өзінің сот ісіне қатысуы керек. Конституция бойынша оның өз ісіне қатысуға құқығы бар. Міндетті түрде сотқа қатысу құқығын пайдаланғысы келген адамдар басқа қалада болса да, қолындағы смартфонынан-ақ арнайы бағдарлама бойын­ша көріп, қатысып, уәждерін айта алады. Сонымен қатар, мамандандырылған әкімшілік соттарда­ көп істер электронды қаралып жатыр. Бұрын шетелдік мигранттарға қатысты істерде оларды әкеліп соттардың ғимараты­нда күтіп отыратын. Адамдар көп болса, далада ұстап отыратын  жағдайлар кездескен. Қазір ішкі істер органының ғимаратында отырып-ақ электронды түрде тыңдап, қатыса алады. Бұл арқылы­ мемлекетке келетін шығын­дарды азайтуға  болады.

- Жоғары  Сот  төрағасы Ж.Асанов сот жүйесін дамытуда ұсынған жеті жобаны­ң  бірі – «Мінсіз судья» бағыты. Айтыңызшы, сіздіңше, «Мінсіз судьяның» «келбеті», оған қойылатын басты талап­тар  қандай  болуы  тиіс?

- Жеті талап негізінде «Мінсіз судья»­ жобасы жүзеге асып жатыр. Мінсіздік туралы айтар болсақ, әр сот өзін жақсы жағынан көрсетуге тырысады. Барлық жағынан қамтылғ­ан. Біреу оған мін таға алмайты­н болуы тиіс. Сот 24 сағат сот болуы керек. «Тура биде туған­ жоқ» дейді ғой қазақта. Судья болу үшін та­лаптар­ күшейтілген. Мәселен­, 30  жас­та, ойлау, жаза білу қабілеті жоғары болуы­  қажет. Эссе арқылы да  сынайды­. Ол  да  осы «мінсіз судьяға» қатысты. Судыратып сылдыр сөзді айтқаны­мен, көп адамдардың жазу деңгей­і төмен. Адам ойлай алады, айта алады, бірақ  соны  қағазға түсірген  кезде­ қиындыққа  ұшырап жатады. Сондықтан Жоғары сот төрағасы «мінсіз судья» талабы негізінде әр судьян­ың өзімен интерактивті түрде сөйлесіп, эссе есе­бінде өз ойын жазғызып, оның ішінде қандай грамматикалық, стилистикалық қате бар, соның барлығын тексеру арқыл­ы кадр сапасын арттыруды ұсынды.­

- Судьяның мінезінде қандай адамгершілік қасиеттер болуға міндетті деп ойлайсыз?

-  Міндетті түрде адамды тыңдай білуі қажет. Біз өз жұмысымызды сот процесі арқылы жүзеге асырамыз. Сол кезде адамды тыңдай білуіміз керек. Әріптестерімізде көбіне осы қасиет жетісп­ей жатады. Өйткені, біреулер айтаты­н сөзін неше күн ойланып келеді, егер сөзін үзіп тастап немесе тыңдамай қойсақ, адамның берекесі кетіп, не айтып не қойғанын білмей асып-сасып­ қалуы мүмкін. Кейін үйіне бар­ған соң тағы да ойланып, неге мынан­ы айтпадым деп өзін-өзі  жазғырады. Бұл жағдай­ арыз-шағым­дардың  көбеюіне ықпалын  жасайды.

- «Отбасылық сот» пилоттық жобасы аясында жұмыс істеген кезде қандай да бір мәселелердің беті ашылды ма, мәселен, неке бұзу көрсеткіштері, алимент өндіру деген секілді...

- «Отбасылық соттың» мақсаты – ажырасуды азайту, балалардың құқығын қорғау, әкені тәрбиелеу. Кеңес заманнан бері әйелдікінің барлығы дұрыс деген­ тәрбиемен келе жатырмыз. Олар көп шағымданып, арыз жазады ажырасуға, сосын баласына алимент алады деген сияқты. Оның барлығы дұрыс ғой, бірақ кейде бүйте берсек, біз қауқарсыз, бір ғана анасының тәрбиесінде өскен, жұмсақ ұрпақтар қалыптастырамыз. Мұның әсіресе, ер балаларға қатысы зор. Тіпті киім кию талғамына дейін әсер етеді. Үйінде әкесі болса, ер балалар ондайды жасамас еді. Асқар тауына қарап бой түзер еді. Облыста неке бұзу көрсеткіші былтыр көбейген. Алимент төлеуден қашып құтылғысы келетін немесе­ тағы бір әйел алып, некеге тұрмаса да, тағы бала дүниеге әкелетін жағдайлар кездеседі. Екінші әйелімен бірігіп, амал ойлап, бұрынғы балала­рына төлейтін алиментті азайту мақсатында жұмыс істейді. Тұрып жатқан әйелімен бірге алимент мөлшерін азайт­у туралы ізденеді. Заң бойынша өтірікке жол жоқ. Десе де, бірге тұрып жатқан әйеліне де алиментке шешім шығарып қойған. Осылайша ол ер кісі бұрынғы әйелінің де, қазіргі бірге тұрып жатқан әйелінің де балаларына алимент төлейді. Қазір қалыптасқан практика бойынша біз алименттің мөлшерін төмендетуге жол бермей жатырмыз. Өйткені, әр баланың өз орны, өзіндік қажеттіліктері болады. Әке-шешесінің айырылысқанына баланың кінәсі жоқ, сол себепті оларға зияны тимеуі керек. Басқа өркениетті елдерде бұл қалыпқа келтірілген дүние.

- Маңғыстауда біршама жыл жұмыс істеп келдіңіз. Ол жақтағы жұмыс істеу жүйесі мен Қызылорданың айырма­шылығы  бар  ма?

- Маңғыстауда жер қашық. Түбекте орналасқан. Бұйығы деп те айта алмаймы­н, бес шет мемлекетпен шектесіп­ жатыр. Оларда жұмыс тәсілі бөлек. Сосын­  қарайтын істің мән-жайлары да өте өзгеше. Кеденге, шекара­ бұзуға, миграцияға қатысты істер көп. Ал қызылорданың адам­дары қарапайым бол­ғанымен, ойын ашық  айта  алады.

- Әңгімеңізге  рақмет!

Сұхбаттасқан

Ж.ҚОЙШЫБЕКОВА

Төтен тексерістен көрініс

Келгендер қит еткен қимыл-қозғалыстың бәріне қағаз сұрап төпелеп жатыр. Біздікілер аяғына жығылып, табанын жамырай жалап, «көкелеп» жатыр.

Енді  қайттім?

Үндемеймін деп жүргенде, үнім шықпайтын боп қалыпты...

Жоқ. Жоқ

Төмендегілердің тілі жоқ. Жоғарыдағылардың миы жоқ.

Ақымақтық пен ақымақтар

Жасалып жатқан, қорда­ланған көп ақымақтықтарды тек қана ақымақтар ғана түсінбеуі мүмкін.

Шатпақ  тақпақ

Анау келіп-кетті. Мынау келіп-кетті. Көріп қалдық тек қана, құйрық пенен бетті...

Қолбала

Ұзақ-ұзақ жылдар бойы бірнеше жерде директор болса да, өзінің «икем-дарынын» ашып бір көрсете алмап еді. Зейнетке шыққан соң, бір мықтыға қолбала боп еді, өзін-өзі жан-жақты танытып, нақ орнын тауып, аяғы-аяғы­на жұқпай жүріп жатыр.

Білгірлер

Уақыттың сұмдық жүйрік, ұшқыр екенін сүр бойдақтар мен кәрі қыздар аса бір жақсы­ біледі.

Аңқитпа  жол

Балам білімді болса деп барын­ салып, анда да, мында да сүйрелеп апарып жүрген «білімге құштар» біреулердің үйінде бір кітап та жоқ таз күйін көргенде, кітапсыз білім алу деген жаңа бірдеңелер шықты ма деп, әлгілерге аңқиып қарайсың да қаласың...

«Орын»

Өмірден өз орнымды таптым деп жүргендердің бірсыпырасы біреулерге тиісті орындарда қомпиып отырған­дарын өздері де білмей жүреді...

Міншіл

Періштеден мін тапқан. Жұмырт­қадан жүн тапқан.

Жанашыр

Сыйларында тайқы төбесіне шығарып жай беріп сыйлайды, ал қинарында­ тас төбеңнен тоқпақтап-тоқпақтап ұрып, ай, келіп бір қинайды...

Тоқтама!

Өмірің тоқтағанша, еш нәрсені де тоқтатуға  асықпа!

Жан-жақты

Тасып тұрған күші жоқ, алайда ісіп-пісіп айналасындағыларды шапалақпен салып жіберетіндей өңмеңдеп жүреді. Екі адамның басын қосып бастама көтере­ алмайды, алайда көрінген жиналыстан қалмай қайраткер атанып жүр. Алып бара жатқан айтқыштығы жоқ, алайда «мен былай дедім, мен олай дедім» деп кеудесін сабалап отырады. Бойында биттей батылдығы жоқ, алайда­ маңындағыларды, жоғары-төмендегілерді айғай-сүреңмен, бақырып-шақырып, қорқытып, үркітіп, тырқырата, тырағай­лата қуғысы кеп отырады...

Кім  мықты?

«Мен мықтымын» деп мұғалім де айта алмайды. «Мен мықтымын» деп дәрігер де айта алмайды. Сызданған шенеуніктер де «мен мықтымын» деп көптің көзінше кеуделеп келіп айта алмай­ды... Ал кез келген ақын «Мен мықтымын» деп бір айтпай қалмайды. Кейде осының өзі мықтылық па деп қаламын.

Іздейміз

Әділдік іздейміз... Адалдық іздей­міз... Шындық іздейміз... Тазалық із­дейміз... Іздейтініміз өте көп. Ал тапқаны­мыз тым-тым аз... Саусақпен санарлық-ақ...

Әкімшіл

«Әкімдерің нашар екен» десең, жағаң­нан ала кететіндер көбейіпті. Ал «әкімдерің керемет» десең, құйрық­тары керсендей боп, танаулары желпілдеп, дариып, далиып қалатындар тіпті одан да көп сияқты...

Жиналыстың  соңы

«Жаман» бастықтың жиналысының соңы – дау-дамай... Мығым бастықтың жиналысының соңы – қутың, қитың... «көңіл ауламай...».

Тілек

Жалғыз жүрсең ой қамар, көппен жүр де тойға бар.

Қандай  әйел?

Ми жегіш, ми мүжігіш әйелді милы деуге бола ма?

Салпы  ерін

Өмірдің есепсіз бал-шырынын көп татқан адамды бірден танитын болдым. Қартайғанда аузы уылған адамдай езуі суланып, ерні салпиып қалады екен.

Ұлы  арман

Ұстағанның қолында, тістегеннің аузында, қашқанның қалтасында, жұт­қыштардың малтасында, ұрылардың арбасында, сумақайлардың дорбасында­ кеткен біздің миллиардтарымыз да қайта қайтып келетін күн де болар ма екен?!

Керекшіл

Өзіне керек адамды көптің ішінен айна қатесіз таба білу – керектің керегі екенін ерте түсінгені көрініп тұр...

Пасық

Қасыңда екі езуі екі жаққа кетіп күліп тұрса да, арқаңнан жұмсақ алақанымен сипалап тұрса да, май құйрығыңның айрығынан бір теуіп қалуға аңсары ауады да тұрады...

Есекдәме

«Әлемде жоқ бастама көтердік... Әлем бізге назар аударды... Әлем халықтары қол соқты... Әлем бізді мойын­дады... Бізді әлем танып жатыр» дегендерге елтіп, айнала әлемге қарасам, оның беті ары қарап тұр... Жантаңдап жүрген бізбен жұмысы жоқ...

Қорытындысы  жоқ

Бізде көптің әдеті: шұлығының жыртығынан өкшесі жылтырап, күнін әзер көріп жүрсе де, өмірдегі, тірліктегі, қоғамдағы, айналадағылардың бәрін де түбін түсіре талқылайды, жіліктейді, бір уақ мақтайды, бір уақ жамандайды, біреу­лерге жол көрсетеді, тағы біреулерге бір істе көсемдік көрсетеді, содан бір уақыт ананы бір айтып, мынаны бір қаузап жынданады, жұлқынады, жұдырығын түйеді, жерді тоқпақтайды... Төбелес, төмпештеу шығып кетеді деп қорықпай-ақ қой. Шамалыдан соң сабасы­на түседі, мұрын астынан сөйлеп міңгірлеп қалады, өйткені әлгіндегі ай­ға­й-сүреңінен бір ауыз қорытынды шығара алмай өзінен-өзі жүнжіп тынады...

Таланттардың  тағдыры

Бозбала шағында біршама жұртты тамсандырғандарды да көрдік. Жігіт шағында жасындай жарқылдап жүргендерді де көрдік. Орда бұзар отызында ойқастай шапқанды да, қырқылжың қырқында қыр басына әзер шыққанды да көрдік. Елуінде енді-енді елді елең еткізгенді де көрдік. Жүріп-жүріп жетпісінде парасаттың парағын ашып, «пай-пай» дегізгендерді де көрдік... Ал енді бойында бір кісілік дарыны болса да, бұрыш-бұрышта, қуыс-қуыста қыржиып, жүрегіндегі бұлқынысын бір сәт­те ашпай кеткендерді де көріп жүрміз...

Біздің  жүріс

Баймыз деп аспанға қарай түкіреміз. Түкірігіміз алысқа бармай, былш етіп төбемізге түседі. Содан да басымыз айғыз-айғыз болып біздің жүрісіміз осы...

Сарсаң

Саясаттан бойын аулақ салып, «тып-тыныш» жүргісі келгендер бір кездері сол саясаттың «құрбаны» болып, сарсаң күй, сарсаң тірлік кеше бастайды.

Ем іздеу

Ақымақтықтың да диагнозы қойылып, ем-шипасы табылар күн болар ма екен-ау?!

Ми  қазанында

Ми қазанында айлап, жылдап піс­кен ой ғана өміршең: бұзылмайды, ірімейді, шірімейді, көнермейді...

Ақша мен адам

Ақша, обалы не керек, көп адамды көтереді, жетелеп биіктерге шығарады. Ал, өкінішке қарай, көп адам біткен көп ақшаны көтеріп жүре алмайды, жүн жеп, жабағы тышып кетеді.

Өзгерген  арман

Бұрын төрт құбыласы тең бай болсам­ деген арман құшағында жүретінбіз. Уақыт өтті. Заман өзгерді. Бүгінде сіңірі шыққан кедей болып қалмасам екен деген үрей миыңнан бір сәтте шықпайды.

Теріс  баққан

Алма десең, алады. Жеме десең, жейді... Ақыры қолына кісен түсіп, көзі бозарып, әркімге алақтап отырғанын көресің...

Түңілгіш

Креслодан құйрығы тайып, қызметтен кеткенін өмірден кеткендей өте ауыр қабылдап, сүдіні қашып, сүмсі­рейіп  қалыпты...

Тиын мен теңге

Тиыны сылдырап, шылдырап кедей-кепшіктерге әл-әзер жетті-ау, ал теңгесі пәттелеулі қалпы мұрты бұзылмастан қалың қалталарда қалып қалды.

Есе

Атасы татып алмайтын, арақтың дәмін білмейтін. Әкесі стақан көрсе, сайтан көргендей шоршып түсетін. Ал баласы екі буында кеткен есені толтыратындай бақыраштап ішіп жүр...

Жұқана

«Ана мектепті басқардым», «мына мектепті басқардым» деп, жылдарын санап, сапырмайының сорпасын сапырып сампылдап отырады... Десе де «Ана жерде пәлен жыл, мына жерде пәлен жыл халқыма адал, ақ қызмет еттім» деп ауыз толтырып мақтанышпен айта алмау­ының ар жағында болар-болмас бірдеңелердің жұқанасы сезіледі...

Аяр

Күлкісінің ар жағынан күлімсі иіс шығады...

Төрт  тарап

Ата алақтайды. Ене едіреңдейді. Келін кесірленеді. Еркектің еңсесі түседі.

«Мен» дейік, «Сен» дейік...

«Мен» деп көкірек керіп, кеудеңді ұрып тұрып айта алмасаң, «Сен» деп те ешкімді кеудеден нұқып, қадай сөйлеп айта алмайды екенсің...

Хал – жай

Жеңісіміз – көп, «жемісіміз» – жоқ. Дабысымыз – көп, табысымыз – жоқ. Алатынымыз – көп, алғанымыз – жоқ. Бағдарламамыз – көп, баспанамыз – жоқ.

Желге  ұшқан

Желге ұшқан ақша өндірісті тұра­ла­тады. Желге ұшқан сөз көңілдерді құлазытады.

Біріне  бірі  сай

Болатын бала беретін жерді біледі. Болатын бастық алатын жерді біледі.

Қазіргі  қарттың  бір  түрі

Жүз грамм ішпесе, жүзі жылымайтын шытыр шал...

«Қайраткер»

Ердің де сөзін сөйлей алмайды. Елдің де сөзін сөйлей алмайды. Жердің де сөзін сөйлей алмады... Ал басқа тұс­тардың бәрінде де сөзді қатыратыны сондай – алдына түсіп сөйлегенді тобы­ғынан қағып, аяғынан шалып, топшысын сындырып, жер жастандыруға бар...

Мешкей

Шайнай-шайнай жағы талады. Жұта-жұта жұтқыншағы ауырады. Іше-іше іші-қарны сыздайды. Асай-асай асқазаны кернейді... Сөйтсе де жарты кесе шайын бір сағат үрлеп, шайқап, әзер ішіп отырған жанындағылардың ыдысын­дағы қалған-құтқан тамаққа көзін сатып отырады...

Өкінішті  өмір

Оның жаны қалайтын, керемет, ғажайып жақсы өмірі – жүз грамнан кейін басталады. Бірақ бұл «өмірдің» үнемі шалқымалы бас жағы есінде қалады да, соңғы жағының қалай болғаны есінде қалмайтыны өкінішті...

Ақырғы  сәт

Кәнігі актерлар сахнада шейіт болады. Ақиық ақындар сұлулардың құшағында көз жұмады. Сайыпқыран альпинистер құзар шың басында жан тапсырады... Ал мінәйім мұғалімдер күнсіген көп қағазын түгендеймін деп жүріп діңкәлап, зорығып тырапай асатын түрі бар.

Елеусіз  бақыт

Бақытты болсам деп жүріп, талпынып, алқынып, шатпақтап, батпақтап, ұрынып, жұлынып жүрген кездеріңмен бірге бақытты кездерің елеусіз өтіп кетед­і екен...

Білу

Жақсылар мен ақылдылардың соңына­ ере білу – болашағыңның баян­дылығына жол сала білу.

Даму  жолы

Сөйлей-сөйлей сөзің дамиды... Үндемей-үндемей ойың дамиды...

Табытсыз  халық

Қазақ табытқа сыймайды. Туған топыра­ғына оранып көсіліп жатады...

Арадағы  қашықтық

Өзі халықтан қашық, қашық тұрады. Сөйтіп жүріп халыққа қызмет еткісі келеді. Қашып тұрып, қашықтан істеген қызметтің қызуы қандай болады екен?!

Оқырманым

Моншақтай әңгімелерімді көз жасы моншақтап отырып оқыған кісі бар екен...

Ерғали  АБДУЛЛА,

Арал  қаласы

Шайхы-Ислам  Мағауияұлы,

қолөнер  шебері:

Біз бүгін басылымның «Мырза» бетіне аралдық қолөнер шебері Шайхы-Ислам Мағауияұлымен өрбіген әңгімемізді жариялағанды жөн көрдік. Кейіпкеріміз бала күнінде саз балшықтан төрт түлік малдың, қора-қопсының көріністерін жасаған екен. Әкесі Мағауия баласының бойындағы талантын байқап, Арал жұртшылығына танымал Қазақстан Суретшілер одағының мүшесі Құдайберген Құлманбетовке тапсырады.

Содан бері ұстазының қасында қолөнердің қыр-сырына қанығып, зергерлік, ағаш ұсталығы, тері өңдеу, теріге сурет салу, мүйіз сүйектен бұйымдар жасауды үйренеді. Жас шебердің қазіргі күні жеткен жетістігі аз емес.  Ол 2013 жылы «Бәріміз бірдейміз – кемсітуді білмейміз» атты алғашқы республикалық мүмкіндігі шектеулі жандар арасында өткен  байқауда «Үздік жасампаз» номинациясын жеңіп  алды. Арал ауданы әкімінің алғыс хаты, 2013 жылы 16 желтоқсан Қазақстан Республикасының Тәуелсіздік күніне орай, «Бизнестің жол картасы – 2020» бағдарламасының басым бағыты кәсіпкерлік әлеуетін күшейту барысында заманауи үлгілерді енгізу мақсатында ұйымдастырылған «Үздік жас кәсіпкер» байқауында I дәрежелі дипломмен марапатталды. 2018 жылы Қызылорда қаласында өткен «Өзіңе сене баста!» мүмкіндігі шектеулі кәсіпкерлерге арналған көрме-байқауына белсене қатысқаны үшін облыс әкімі Қырымбек Елеуұлының Алғыс хатын иеленді. 2018 жылы Елбасының «Болашаққа бағдар – рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында өткен ерекше жандардың шығармашылығына арналған VІІІ облыстық  «Жүрек жылуы»  өнер фестивалінде «қолөнер» номинациясы бойынша Бас жүлдені еншіледі. Сондай-ақ, «Қазақстанның 100 жаңа есімі»  жобасының қатысушысы.

– Шайхы-Ислам, ұстазыңыз Құдайберген Құлманбетовпен бірге сауыт жасап шығарға­ны­ңызды естідік. Әңгімемізді осыдан бастасақ...

– Біршама жыл бұрын Қазалы­ ауданында  мұражай  ашылды. Ұстазым Құдайберген Құл­манбетовке мұражайға қажетті сауытты жасауға тап­сырыс түседі. Жалпы, мен бала күнім­нен бері сол кісінің жанында­ жүрмін. Қолөнер шебер­лігінің қыр-сырына қанығып, тәлімін алдым. Тапсырыс бо­йынша ұстазым­ыз екеуміз сауыт­, қылыш, айбалта, дулыға, шоқпар, ұлттық нақыштағы түрлі ыдыс-аяқтар жасап шықтық.

– Сауытты қалай жасап шы­ғар­дыңыздар?

– Сауыт жасауға қажетті мельхи­ор сымын сататын арнайы адамдар бар. Қазақта мұны «қара күміс» деп атайды. Шикізатты өзге өңірден тапсырыс арқылы­  алдырамыз.

Жалпы, біз сауытты 18 күн тоқыдық. 18 мың шығыршық сақин­адан тұрады. Салмағы –  7 келі. Дегенмен, сауыт адам үстіне киілген кезде салмағы білінбейді.

– Жасаған бұйымдарыңызды сатылымға шығарасыз ба? Сұраныс бар ма?

– Мен ІІ топтағы көз мүгедегімін. Дәрігерлер қолөнермен айналысуға болмайды деп кеңес берді. Әйтсе де, ұлттық өнерге деген қызығушылық қойсын ба? 2013 жылдан бастап жеке кәсіп­кер ретінде тіркелдім. Жасаған бұйымдарым сатылымда бар. Дей тұрғанмен, мұны кәсіп емес, хобби десек жөн шығар. Бәрі де шабытқа байланысты дүние. Өзіңіз білесіз, Арал өңі­ріне турис­тер жиі ат басын бұ­рады. Әсіресе, Жапония  мемлекетінен ғалымдар, туристер өте көп келеді.­ Олар қайтқан теңіз табанына  барып, түрлі зерттеу жұ­мыста­рын жасап жүр. Туристер келген сайын біздің жасаған бұйымдарымызға  қызығушылық танытып, сатып  алады.

Қазақы  бұйымдарға сұраныс сондай күшті деп айта алмаймын. Мәселен, Арал қаласында  сұраныс  аз. Тек үлкен-үлкен қалалардан тапсырыс түсіп тұрады.­ Қорқыт ата мұрасы ЮНЕСКО-ның мәдени мұралар тізіміне енді. Соның ая­сында шетелден келетін мей­ман­дарды ұлттық нақыштағы бұйымдармен қуантсақ деген ойымыз  бар.

– Қолөнермен қатар зергер­лікпен де  шұғылданады  екенсіз...

– Құдайберген ағайдан ең әуелі зергерлікті үйренгем. Күмістен түрлі сақиналар жа­сауд­ы білемін. Бірақ көзімнің нашарлауына байланысты мұн­дай  майда  заттарды  істемеймін. Қазір ағаш және мүйізден кәдесыйлар жасаумен шұғылданып жүрмін.

– «Рухани  жаңғыруды» қалай түсінесіз?

– Елбасы Нұрсұлтан Әбіш­ұлының бағдарламалық мақа­ласы – қазақ халқының тарихын, мәдениетін, әдеп-ғұрпын, ұмытылып  бара жатқан салт-дәс­түрін қалыпқа келтіру үшін қолға алынған ауқымды жоба. Жалпы, қазақтың ұлттық қолөнерінің бастау­ы тым тереңде жатыр. Сонау­ сақ тайпасының бектері, қолбасшыларының обаларын қазған кезде түрлі алтыннан жасал­ған әшекей бұйымдар мен құмыралардың табылғаны мәлім. Мен үшін сол дәуірде мұндай керемет бұйымдарды қалай жасағаны әлі де жұмбақ күйінде.  Дәл қазір мың жерден дамыған  технология болса да, сақ дәуіріндегі бұйымдарды қайта­ жасау өте қиын. Кез келген халық өз  тарихын  білмесе, келеше­гі  болмайды дейді. Біз­дің негізгі мақсатымыз – өскелең ұрпаққа өз та­рихымызды, қолөнері­мізді дәріптеп, бо­лашаққа аманат ету. Қазақтың тілі, діні, мәдениеті өлмесе, қазақ ұлты еш­қашан жойылмайды.

– Шеберханаңызға қажетті заттар бар ма? Мемлекет тарапынан қандай көмек болып жатыр?

– 2017 жылы мемлекеттік бағдарламаға қа­тысып, грант ұтып алдым. Қажетті  заттарды  алдым. Әлі де біраз дүние керек-ақ. Шеберханам – бұ­рын­ғы  гараж.  Іші  сал­қын. Егер  шеберханам кең, әрі бір-екі таза ка­бинет  болса,­ шәкірт  тәр­биелесем  деген ойым бар.

– Әңгімеңізге  рақмет!

Сұхбаттасқан

Қозы Көрпеш   ЖАСАРАЛҰЛЫ

Таңқыш осы әдетінен бір арылмады. Сезгіштік қасиеті оны түрлі болжамдар айтуға итермелейді. Бұл жолы да солай. Азаннан бері ауық-ауық тыпыршып, қоңқиған мұрны құрғыр мазасын алуды қояр емес. Әдетте оның мұрны бір нәрсені сезсе, мұрнын уқалап, сүртіп, тынышсыз күйге түседі. Жылы орнын суытқысы кел­меген ол кемпірін шақырып:

- Үйде беторамал бар ма өзі?!  Мына  табанымнан  өткен суық  мұрнымнан шығып жатыр. Кө­лемді орамал болса, әкеліп  берші.

- Осы сенің танауың-ақ! - деп тоң­қылдап жүріп сутартқыш бір орамалды ал­ды­на әкеліп тастады.

- Бәрекелді!

- Тағы не боп қалды? Сенің «құбырыңнан» жайдан-жай су кетпейтін еді ғой! Тағы нені сезіп отырсың?

- Бір ескіліктің иісі келіп тұр.

- Сен-ақ әйтеуір... Ескі дейтін не бар? Үйдегі ескі-құсқы заттардың барлығын сайлау­алды дайындық деп өртеп жіберген өзің емес пе!?

- Т-ә-ә-ә-к! Онда біздің елде ескі дейтін не бар?

- Ескінің көзі дейтін бізде қазір Ұлы Отан соғысы арда­герлері мен үлкен үйдегі кісі ғана  бар.

- Соғыс ардагерлерін сез­дірмей тастағаныма 20 жылдай болды. Бәрібір оларға қатысты сыбыс шықпайды. Шамасы төр жақтан бір сыбыс жетеді-ау деймін?!

- Осы әңгімеңді мұрның қышыған сайын айтасың. Ендігі танауыңның түбінен түсіп қалатын уақыты болды, - деді кемпірі.

Тоңқылдап барып орнына жайғасып, таңнан бері көз демал­тпай оқып отырған кітабының келесі бетін аша бергені сол еді, теледидардың көкпеңбек фонын­ан «ертегінің бас­ты кейіпке­рі» сөйлегелі жатқанын көріп, шалына жетіп барды.

- Әй, Таңқыш! Ұйықтап қалғансың ба? Тұр! Тұр деймін саған! Селк етіп оянып, орнынан атып тұрды.

- Не боп қалды сонша?

- Не болғаны несі? Сенің мұрныңның қышуы қанады не болмаса мүлде қышымайтын болады.­

- Тағы не ойлап таптың?

- Ештеңе де ойлап тапқаным жоқ. Патша  «бәйбішесін» тастап, кетіп  барады  екен. Жаңа ғана  өзі  айтты.

- Мүмкін емес! «Бәйбішені» Түгенбай алады екен, - деді шалы.

- Кім алса да мейлі, маған сенің мұрның қышымай, су аққанын қойғаны да болады, - деп кемпірі қайтадан кітабын парақтай  бастады.

Таңқыштың уайымы үдей түсті. Мына жаңалық оған оңайға тиген жоқ. Бір жағынан өзінің мұрнына да өкпелі. Кейде сезбейтін нәрселерді сезіп, бұның мазасын кетіргенді ұнататын еді. Мұрнын үнемі сүртуінің өзі ол үшін көп сөйлеп, кемпірінің мазасын алғаннан кейінгі ермег­і-тұғын. Қарап отыр­майын деп, басына неше түрлі ойларды әкелді. «Төргі кабинеттегі» шахмат королінің «бәйбішесінің» келесі иесі кім болмақ? Жаңадан келген жомар­т адам екі аттап биге шығатын­дардан  жеңіліп  қалса ше? Алдағы күндері Сайлау­бек келіп, бір адамды таңдап кетемін деген. Ол қаншалықты әділ шешім қа­былдайды? Алдын орап кететіндер лезде табылып жатқа­н сияқты... Құдайым-ай, бәрінен бұрын шахматтың бір фигурасын біреуле­р ұрлап кетпесе екен шетелге. Олай болса, бүкіл елдің шулағаны менің құла­ғыма тиетін болады. Жаппай отап, шабудан қалған айналасындағы арамшөптер де көк­темнің иісін сезіп, бойлары қылаң беріп, қаптап өсіп келе жатыр. Солар көлеңкесін түсіріп тұрған саясат кейде көлбеу  кетіп, арнасынан асады. Оны жөнді түсінбейтін және қабылдай алмайтын ойыншы­лар да өз дегенін істеп, екі қолына екі «тұз» ұстап, шатыр­ға «секіріп» мінгенді қалайды. Бәрінен де бұрыннан ымыраласып келе жатқан серікте­стерді айтсаңшы... Бірақ оларға айтыпты-мыс, «үйден кетіп бара жатқандай жарықтың бәрін өшіріп, есікті құлыптаймын да перденің артын­ан пультпен басқары­латын  ойын  ойнап  отырамын» деп. Олай болса, тіпті жақсы. Ойынның тікелей көрермені әрі фанаты болып отырғанның өзі – таптырмайтын тірлік. Жә, осы мен несіне шыр-пыр болып­ отырмын? Менің ойым олардың ойын ойнау қабілеттерін  басқара алмайды бәрібір. Жердің астындағы заттардан желініп болған соң жердің үстіндегі «қазынамыздан» айырылып қалмайық деген ой ғой.

- Әй, кемпір, тағы бір орамал  әкел!

- Тағы не боп қалды?

- Маған бәрібір ескіліктің иісі сезіліп тұр...

НАЙЗАГҮЛ

“Ойпырмайдың” бүгінгі қонағы – Қазыбек Әшірбекұлы. Мінезі ақжарқын арқыраған, кеудесі жұлдызға жарқыраған, он саусағынан сатира тамған Қазекеңді білмейтін жан жоқ бүгінде. Жемқорлар мен парақорлардан бастап жалқаулар мен тоғышарларға дейін жазбай таниды. Себебі оның басты кейіпкері – солар. Ал бүгін көңілі қаламағандарды тұмсығы ащы арадай «шағатын» Қазекең Күлкі күнінде күшіне мініп, бір күнгі өтірік өмірді алға тартады, Доңыз жылына болжам жасап, жаңа заманды мақалмен түйреп, байлығымыз бен базар бағасына базына айтады. Ендеше, белсенді автордың бірқатар «шимай-шатпағына» куә болыңыз, оқырман.

1 сәуір не күн?

1 сәуір күнтізбеде қызыл емес, қызыл болмаған соң қызық емес. Біреулер бұл күнді күлкі күні десе, біреулер түлкі күні дей ме? Енді біреулер алдау-арбау күні, алдағанға алданып қалмау күні деседі. Ал, біреулер әзіл-әжуа күні, дұрыс түсінген жөн бұны деп жүр.

Иә, әзілдің де әзілі бар, әр әзілдің мәзірі бар. Жағымды әзіл көңілді жадыратады, жағымсызы араны ажыратады. Сонымен, мерекенің санында, мерекелік шараның қамында жоқ бұл қай күн? Күлкі күні дей салуды білеміз. Бірақ, неге жетісіп күлеміз?! Десек те, Құдай күлкі мен қуаныштан айырмасыншы!

Бір  күнгі

өтірік  өмір

- Ха-ха-ха...

- Әй, неге күлесің?

- Ой, сен не білесің?!

Бүгінгі дәуірде,

Бірінші сәуірде,

Барлық жерде,

Біздің елде,

Жейтін жем де,

Алатын ем де,

Ақысыз болады екен.

Қымбатшылық жойылып,

Бүкіл халық тойынып,

Ахуалымыз оңады екен.

Сусыз-ақ шілдеде,

Суармай-ақ іргеде,

Бітік егін болады екен.

Оқушы балдарға,

Кемпір-шалдарға,

Қоғамдық көлікпен жүру тегін

болады екен.

Үйсіздер үйлі болады,

Күйсіздер күйлі болады.

Бай мен кедей тең болады,

Кедей-кепшік кем болады.

Қысқасы, доңыз жылы ауыр

болмайды,

1 сәуір болмай, тәуір болмайды.

- Мынау жақсылықтың бәрі,

Жалғасын таба ма ары?

- Бір күн тақияңа тар боп тұр ма?

Қызылорданың  қалжыңбасы

Білгірдің  болжамы

Доңыз жылы думан көп болады,

Жаңа пәтерін «жуған» көп болады.

Қаржы соңынан қуған көп болады,

Екіден, сегізден туған көп болады.

Сазан  балықтың  сыры

Тілім менен тісім жоқ,

Судағы сазан балықпын.

Басқамен еш ісім жоқ,

Бәріне бірақ қанықпын.

Түлкінің  тірлігі

Аюды апа етіп,

Маймылды жезде етіп,

Түлкі ісін тындырды,

Тым ерте тездетіп.

Бұлбұл   мен  дүлдүл

Билік – бұлбұл,

Баға – дүлдүл...

Болсын биыл,

Жайлы жыл бұл!

Баға  мен  бажа

Қымбат баға – мың жылдық,

Құрдас бажа – жүз жылдық.

Жаңа  заманның жап-жаңа  мақалдары

Түрлі темір тұлпарды,

Жарыстырма арбамен.

Бұлбұл мен сұлу сұңқарды,

Салыстырма қарғамен.

***

Аққу менен шағала,

Бір болғанмен түстері.

Байыппен қарап бағала,

Әртүрлі ғой істері.

***

Ара менен құмырсқа,

Кірісер қызу құрылысқа...

Тура осылай болсайшы,

Тым жалқаулар тұрмыста.

***

Асықпай шыдап балықшы,

Отырса бір қалыпты.

Балық қапса білдірер,

Қармақтағы қалытқы.

***

Қап көрсе емес ұстамды,

Қақпайлау қиын тышқанды.

Мысықты сап қой соңына,

Ұстағың келсе мыстанды.

Тышқанның  айласы

Жасамай іс жарасты,

Тышқан таққа таласты.

Жету үшін жеңіске,

Мысықпен ауыз жаласты.

Баспана  жайлы  бәйіт

Құрысын, қымбат  тұрғын үй,

«20 жылдық» – қырғын үй.

Көзден бір-бір ұштың-ау,

Коммуналдық құрғыр үй.

Қазыбек  ӘШІРБЕКҰЛЫ