- Сізде де аппарат бар ғой. Онда мықты маман бар ма?

- Біраз бар (Ду күлкі).

- Өзіңізді қандай топқа жатқызасыз? Жарайды, бірінші топта­ болсын.

- Жоқ, орташадамыз ғой (Ду күлкі). Жаңа ғана жұмысқа кірістім.

- Сіздерді жұмысқа алған кезде түйіндемелеріңізді көргенде­ таңғалам­ыз! Бірнеше дипломдарыңыз, бірнеше жыл жұмыс өтіліңіз бар. Ал жауап бергенде «орташамыз» дейсіздер!

Бұл – жуырда ғана Мәжіліс төрағасы Нұрлан Нығматуллин мен ҚР Мәдениет және спорт вице-министрі Елдос Рамазановтың арасында болған диалог. Мәселенің басталғаны да қызық. Аталмыш саланың вице-министрі Қазақстанның мәдени-тарихи мұраларының бірыңғай кешенді базасын жасауға бюджеттен қосымша 100 млн теңге сұраған. «2019-2021 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы» Заң жобасына өзгертулер мен толықтырулар талқыланған Мәжілістің жалпы отырысында бюджет қаражатын игеру мәселесі қаралғанда осындай «даулы диалогтар» көп болды. Мәселе мұнымен бітіп қалған жоқ. Өйткені жыл аяғы тақағанда сұрап ішкен суын жұта алмай қалатындар осылайша «шашалып» жатады. Бір министрлік сарқып ішеді, біреуі тартып ішеді, біреуі шелектің бетіндегі қаймақты қалайды, келесісі түбіндегі қаспақты жалайды. Әйтеуір, артысып-тартысып, тырысып-тырмысып жүріп жергілікті қаржы қазандығына ақшаны аудартып алып, ақыр соңы қайда жұмсарын білмей аңтарылып тұратындардың жылдағы «әнін» жаттап та алдық. Бұл жолы да солай.

ҚР Қаржы министрлігінің мәліметіне сүйенсек, республикалық бюджет шығыстары 9 трлн 565 млрд теңгені құраған. Оның 11 млрд теңгесін үнемдеу мақсатында көзге ілмегеннің өзінде 79 млрд теңге мүлде орындалмаған, 68 млрд теңге мүлде игерілмеген. Экономикада тұрақты өсім болғанмен, қаржыны тиімді игеру әдістері әлі де жетілдірілмеген. Қуанарлығы сол, әлеуметтік салаға басымдық берілуде. Десек те есепсіз және сапасыз бюджеттік шешімдер салдары мәселені толықтай шешуге мүмкіндік бермей отыр. Алғашқы жартыжылдықтың өзінде мемлекеттен бөлінген 138 млрд теңге тиімсіз игерілген еді. Қанша уақыт өтсе де, бюджеттің бүйірін «кемірушілер» ақшаны тиімді жұмсау тенденциясын қалыптастыра алмай отыр. Осыдан кейін Мәжіліс спикері секілді «түйіндемелеріне қарап таңғалудан» басқа амал жоқ...

Рас, қазір халықтың екі көзі мен құлағы Үкімет үйінен алыстаған жоқ. Жылт еткен жаңалыққа елеңдеп, «қарғаның саңғытуын» күтетіні де шындық. Ал ол жақта аққу ұшып, қаз қонып жатыр дейтін тіршіліктің нышаны ақшаға ауысып кеткен. Мемлекет тиісті салалық ведомстволарға қаражат қарастырады, оның кейде жұрнағы да қалмайды, кейде мұрты да бұзылмайды. Осыдан келіп халық күткен үміт те, Үкімет артқан сенім де адыра қалады. Бюджеттік бағдарламалардың бағытына мойын бұра алмай отырғандардың қатарында бес бірдей министрлік бар. Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі 10,1 млрд теңгені жұсаудың икемін келтіре алмай әлек, Білім және ғылым министрлігі   9,3 млрд теңгені игерудің жолын әлі қарастыруда, Индустрия және инновациялық даму министрлігі 7,8 млрд теңгені мақсатты игере алмағанына жауап іздеп жүр, Мәдениет және спорт министрлігі  6,1 млрд теңгенің «мүйізіне» қарап отырса, Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі 5,1 млрд теңгені қолдан «ұшырып» алуы әбден мүмкін. Ал өңірлер бойынша «қазандағы» 17,3 млрд теңгенің «қаймағы» сол қалпында тұр. Басым көпшілігі Нұр-Сұлтан, Алматы қалалары мен Түркістан, Батыс Қазақстан облыстарына тиесілі. Өкініштісі сол, бюджеттің үш нақтылануына, екі рет түзетілуіне қарамастан, орталық мемлекеттік органдарда және жергілікті жерлерде 10 айдың қорытындысы бойынша қомақты сомаға бюджет қаражаты игерілмеген. Сол себепті өз қызметтерінде жіберген кемшіліктерінің нәтижесінде бюджет қаражатының жөнді және толықтай игерілмеген орталық басшыларын алдағы уақытта жүгі ауыр жауапкершілік күтіп тұр.

Айта кетейік, жақында ғана Парламент бюджеттік заңнамаға тиісті түзетулерді қабылдады. Ол түзетулер бюджеттік қаражатты тиімсіз жоспарлау және пайдалануда жауапкершілікті күшейтуге бағытталған. Осы бұзушылықтарға енді әкімшілік жауапкершілік көзделген. Бұл ретте әкімшілік жауапкершілікке бюджеттік бағдарламалардың жетекшілері ғана емес, орталық және жергілікті мемлекеттік органдардың бірінші басшылары да тартылады. Бюджетті игермей, бүйірі томпайған күйінде сақтап отырған ведомстволар үшін 2020 жылдың алғашқы жұмыс күнінен бастап енетін өзгеріс – осы. Триллион, миллиард деген қомақты қаржыға жыл сайын «шашалып» қаламыз, аздап жұту керек-ау, сірә?!

Н.ҚҰДАЙБЕРГЕН