Қытай мәдениетіне оптимистік дүниетаным, өмір мен өлімге табиғи тұрғыдан қарау тән. Адамдар жер бетінде тіршілік етеді, ондағы тірілер мен өлілер өзара тығыз байланыста. Бұл – барлығы үшін ортақ дүние, ортақ тылсым. Бұл – философиялық даналық. Қытай халқының салт-дәстүрлерінде, наным-сенімдерінде кеңінен көрініс тапқан, еуропалықтарды таңғалдырған дәстүр – қатты ауруға шалдыққан адамға сыйға табыт тарту. Бұл ауырған адамға құрмет көрсету мен оған деген шынайы сезім белгісі болып табылады, өйткені өліп бара жатқан адам алыс сапарға шығып бара жатқан жолаушымен пара-пар. Біздегі мәңгі өмірге аттанып кеткен адамдардың уақытша тұрағы саналатын мәйітханалардың жай-күйі қай деңгейде? Әсіресе, табытқа дейінгі зерттеулерді қажет ететін мүрделердің «мекені» - сот-медициналық сараптама орталықтарындағы ахуал «аһ» ұрып тұрғандай. Маман тапшылығын айтып оң жақ, мардымсыз жалақыны айтып сол жақ бетіңізді шымшырсыз-ау, одан арғысын естісеңіз, бетіңізді қос алақанмен жабуға тура келеді. Катастрофа. Жағдай мәз емес. Мәселе қандай?

Сот-медициналық сараптама дегеннен бастап мәйітті тіліп, зерт­теп жатқан көрініс көз алдыңызға келеді. Рас, солай. Алайда «катас­трофа» деп жаға ұстайтындай не болып­ қалды деуіңіз мүмкін. Ай­тайы­қ. Бұл саладағы маман тап­шылығын еліміздегі 175 ауданның 92-сінде сот-медициналық сарапшының жоқтығынан топшылау қиын емес. Осыдан бірнеше жыл бұрын сот сараптамасы мен сот медиц­инасы орталықтары бірік­тірі­ліп, денсаулық министрлігінен Әділет министрлігінің қарамағына өткені белгілі. Сол кезде дәрігерлерге мәйітпен жұмыс істеп және иммун жетіспеушілігі вирусын жұқтырғандар үшін төленетін үстемақ­ыны соттың алып тастағанын Үкімет сағатында айтқан ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты Нұрлан Әбдіров «осы мәселені Үкімет неге шешпей отыр?» деп тамамдады.­

- Еңбекақыны атқарған жұмысына қарап төлеу бірден бірнеше кадрлық мәселені шешуге мүмкін­дік береді. Сарапшылар штаттық қызметкер ретінде өзінің атқарған жұмысының көлеміне қарамастан, белгіленген жалақы алып келді. Бұл қызметкердің кәсіби өсуіне деген ынтасын жоғалтады. Жаңа жалақы төлеу жүйесі әлсіз мамандарды ығыстырып, жұмыс істейтін адамдарды іріктейді деп ойлаймын, - деп жауап берді ҚР Әділет министрі  М.Бекетаев.

Мәселенің мәнісіне осылай жылы жауып ғана жауап қатқан минист­р мәйітхана төңірегіндегі жайттарға миын қатырғысы келмейтін сыңайлы. Әйтпесе, түсін­генге мүрдеге сараптама жасау – психологиялық жүктеме, ал канцерогенді және улы химиялық зат­тармен жұмыс істеу – адам денсаулығына аса қауіпті жұмыс. Ал канцерогендік заттардың ағзада қатерлі ісік ауруларын және әртүрлі қатерлі, қатерсіз ісіктерді туғызушы химиялық қосылыстар екенін жақсы білеміз. Демек, сот-медициналық сараптама орта­лығындағы әр сарапшы маман кез келген сәтте денсаулығына қауіп туғызып, кез келген мезетте ауру жұқтыруы ықтимал. Мұндай жағдай  да  жоқ  емес.

- Соңғы бес жылда сараптамалық мекемелерде 56 дәрігер, медби­ке мен тазалықшы тубер­кулез, 26 қызметкер әртүрлі вирус­ты гепатит жұқтырған. Мұндай жағдай Ақмола, Қарағанды және Маңғыстау облыстарында ғана тіркелмеген, - деп мәлімдеді ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты Н.Әбдіров.

Үш облыста ғана тіркелмегені анық болған соң Қызылорда об­лысы  бойынша  сот  сараптамалары инс­ти­тутына сауал жолдадық. «Апатты» жағдай бізде де бар. Бірақ...

- Мекемедегі сот-медициналық сарапшыларға республикалық бюджет есебінен және Үкіметтің 31.12.2015 жылғы №1193 қаулысына  сәйкес еңбекақы төленеді. Денсаулыққа зиянды зертханалық жұмыстар жүргізулеріне байла­нысты  тегін  сүт  өнімдерімен  және қауіпсіздік шараларын сақтау мақсатында арнайы медициналық халат,­ бас киім, алжапқыш, бетперде және резиналы қолғаптармен қамтамасыз етілген. Қазіргі таңда институтта жұмыс жасайтын ме­дициналық қызметкерлер арасынан 1 сарапшы туберкулез ауруымен ауырып есепте тұрады. Бірақ бұл қызметкердің туберкулез ауруы­мен ауырғандығын  «кәсіби ауруға»  байланыстыруға   негіз   жоқ,  - деп жауап берді аталмыш институ­т директорының сот-медициналық сараптамасы бойынша орынбасары  Рақымжан  Әліп.

ҚР Парламенті Мәжілісінің вице-спикері В.Божко қаңтар айын­дағы Үкімет сағатында елдегі мәйітхана ғимараттарының талап­қа сай еместігін айтып, жиынға келген ҚР Әділет министрі М.Бекетаевты  тұрған  жерінде «тұқыртты».  Зерттеу  жұмыстарына қажетті қондырғылардың ескілігі өз ал­дына  бөлек  әңгіме.

- Біздегі сараптама жасауға қажетті қондырғылар әзірге жет­кілікті. Дегенмен соңғы техноло­гиялық құрылғылардың қажеттігі барлық жерде білінеді. Сондықтан 2018-2021 жылдарға жаңа жаб­дықтар мен қондырғылар алу үшін министрлікке ұсыныс бердік. Әрине, ескі қондырғылар да бар, жылына біреуден болса да жаңаланып тұрады. Мәселен, орталыққа соңғы рет 2014 жылы бір қондырғы берілген, - деді Қызылорда об­лысы бойынша сот сараптамалары инс­титутының директоры Бақытбек Ержанов.

Дегенмен, Мәжіліс депутаты Балайым Кесебаеваның сөзіне сенсек, елімізде толықтай стандартқа сәйкес жабдықталған сот сарап­тама орталықтары жоқтың қасы да емес, жоқ! Бұл мәселені Әділет минис­трлігінің тарапынан шешу үшін де қомақты қаражат керек. Ежелгі 15-16-ғасырларда туындаған «Өлілер тіршілік етеді» фразасын естеріне түсірген мәжілісмендер Үкіметке, облыс әкімдеріне тиісті ұсыныстар беретін болды.

Н.ҚҰДАЙБЕРГЕН