Кешегі даласында абақтысы жоқ, бес қаруы белінде жүрсе де жауынан өзгеге қару жұмсамаған заманда елдің бір-біріне өкпесі, кеткен есесі болмады дейсің бе? Болды ғой. Бірақ, сол заманның өзінде қойнындағы қаруға тұра ұмтылмай, әділдікті, ақ пен қараны шешетін әулеттің үлкені не ауылдың ажасы, оған көнбей жатса, елдің қожасына жүгінді емес пе? Дау бұған да бөгет бермеген кезде биге барып соңғы ше...
Адамның ақылы өлшеусіз мол. Алайда сол ұлан-ғайыр, шексіз ақылыңның кейде кішкентай, уақ-түйек мәселелерді шеше алмай, тұйыққа тіреліп, жол таба алмай, адасып жүретініміз қалай?!
«Кувад синдромы» туралы бұрын-соңды естіп пе едіңіз? Мүлдем естімеген болуыңыз да мүмкін. Бұл – ер адамның жүкті әйел секілді күй кешуі. Мұндай да болады. «Кувад» сөзі француздың «couver» деген етістігінен шыққан, яғни қазақшалағанда «жұмыртқа басу» дегенді білдіреді. Бұл синдром екіқабат әйелдің күйеуінде жүктіліктің үшінші айында басталып, сәби дүниеге келгенге дейін жалғасуы ықтимал....
Шырылдаған бала дауысынан селк ете қалған олар өздері секілді тағы бір күнәсіздің жетім қалғанын сезді. Сәбиді түннің бір уағында тауып алған тәрбиеші дереу төсекке жатқызып, жұбата бастады. Әбден жылай-жылай көзінен жасы сарқылған баланың демі бітіп, әрең тыныс алады. Көздері жәудіреген бір топ баланың естісі аузындағы емізікті жұлып алып, апайына ұстатты. Жанаршылықпен қараған оның ересек...
Ерте кезден-ақ қазақ ерлері мырзалық танытудан алдына жан салмаған. Қазақ – жетімін жылатпаған, жесірін қаңғытпаған халық. Ер-азаматтар елдің қамын, халқының жанын, қарындасының арын ойлаған, әрдайым ұрпағының болашағы үшін алаңдаған. Қазақ ері жері мен елі үшін қасық қаны қалғанша жанын беруге дайын болған. Оған елі үшін қолына найза алған Бөгенбай мен Қабанбайдай батырларымыз, келер ұрпағына өмірлік мол азық беруді мақсат тұтқан Абай мен Ыбырайдай ғұламаларымыз, майдан даласында елі үшін кеудесін оққа тосқан Бауыржан Момышұлы мен Талғат Бигелдинов секілді батыр бабаларымызды мысалға алуға болады. Міне, осындай тектілердің ұрпағы қазіргі таңда қаншалықты мырзалық танытып жүр?
Абай өзінің «Сегіз аяғында» «Қайнайды қаның, ашиды жаның» дейтіні бар. Шамасы, бас ақынның бұлайша таусылуына түрткі болған тірлік көп болса керек. Бір ғасырды артқа тастап, жаңа заманға қадам бассақ та, болмысымыз сол баяғы. Өзгеріс жоқ. Жағымпаздық. Құр мақтан. Бәлкім, өзгермейтін де шығармыз...
Біршама жыл бұрын қазақылықтың қаймағы бұзылмаған Қызылорда облысындағы жетімдер үйі жабылып, бөркімізді аспанға аттық. Оның орнына «Атамекен» отбасылық үлгідегі балалар ауылы ашылды. Ата-анасының қарауынсыз қалған жеткіншектер сонда орналасты. Әкімшілік ғимараттан бөлек, сегіз үй салынған. Ондағы балалар ел қатарлы сабаққа барады. Арнайы автобус бөлінген. Қысқасы, мұндағы аура да, берілетін тәрбие де бөлек.
Тапсырманың да түр-түрі болады. Мұнан біраз уақыт бұрын ата-аналар тарапынан «үй тапсырмасын үйіп-төгіп бермесін» деген талап «төрге озған» еді. Рас, мектеп бағдарламасын шамадан тыс қиындату оқушының білімге деген ынта-жігерін төмендетпей қоймайды. Қит етсе, мұғалімдерді аяп, қаралап шығатын қауым көбейді. «Ұстазы жақсының ұстамы жақсы» деуші едік. Қазір әлеуметтік желіде «ұстамы жақсы, ұстазын қайдам?» деген сыңайдағы жазбалардан көз сүрінеді. Мұның басты себебі, мұғалімдердің мемлекеттің «жеке меншігіне» айналғанынан. Демек, педагогтердің ел-жұрт алдында бұрынғыдай беделі жоқ. Мұны мемлекеттік жүйемен байланыстырмасақ тағы болмайды. Бірақ, бұл – басқа тақырып.
Кеше ғана мектеп табалдырығын именіп аттаған жас жеткіншектер бүгінде үлкен өмірге қадам басқалы тұр. Соңғы қоңырауын соғып, мектеппен қоштасу вальсін билеп, жаңа өмірге жол бастайтын алғашқы сынақтан ойдағыдай өтті. Ендігі кезектегісі – мектеп бітіру кеші. Мектепте өткізген талай қызықты уақытты, достармен өткізген керемет шақтарды қорытындылау сәті. Бұл күнді оқушылар асыға күткенімен, жақындаған сайын ата-аналардың алаңдайтыны анық. Себебі, қазіргі мектеп бітіру кешінің ең басты мәселесі – қаржы. Оны бірінің қалтасы көтереді, енді бірі әуре-сарсаңға түседі. Тіпті, бұл кезде несие алатын ата-аналар да бар. «Өмірінде бір-ақ рет келетін кештен балам құр қалмасын, достарымен көңіл көтерсін» деп қаржыны қайдан болса да тауып береді.
Қазақ өз ұрпағына қашанда жақсы тәлім, өнегелі тәрбие беруден жалыққан емес. Тіпті тәрбиенің бір бастауын бесіктен бастап, оның ата-анасының да жауапкершілігін жүктеп отырған. Бүгінде осы ұлы міндетті жартылай да орындай алмай жүргендер бар.
«Кувад синдромы» туралы бұрын-соңды естіп пе едіңіз? Мүлдем естімеген болуыңыз да мүмкін. Бұл – ер адамның жүкті әйел секілді күй кешуі. Мұндай да болады. «Кувад» сөзі француздың «couver» деген етістігінен шыққан, яғни қазақшалағанда «жұмыртқа басу» дегенді білдіреді. Бұл синдром екіқабат әйелдің күйеуінде жүктіліктің үшінші айында басталып, сәби дүниеге келгенге дейін жалғасуы ықтимал....
Шырылдаған бала дауысынан селк ете қалған олар өздері секілді тағы бір күнәсіздің жетім қалғанын сезді. Сәбиді түннің бір уағында тауып алған тәрбиеші дереу төсекке жатқызып, жұбата бастады. Әбден жылай-жылай көзінен жасы сарқылған баланың демі бітіп, әрең тыныс алады. Көздері жәудіреген бір топ баланың естісі аузындағы емізікті жұлып алып, апайына ұстатты. Жанаршылықпен қараған оның ересек...
Поэзия
Ботадай боздап аспан жылайды,
Алдайды бәрін түлкі үміт.
Жапырақтардан жас тамшылайды,
Жапырақ жүрек бұлқынып.
Ерте кезден-ақ қазақ ерлері мырзалық танытудан алдына жан салмаған. Қазақ – жетімін жылатпаған, жесірін қаңғытпаған халық. Ер-азаматтар елдің қамын, халқының жанын, қарындасының арын ойлаған, әрдайым ұрпағының болашағы үшін алаңдаған. Қазақ ері жері мен елі үшін қасық қаны қалғанша жанын беруге дайын болған. Оған елі үшін қолына найза алған Бөгенбай мен Қабанбайдай батырларымыз, келер ұрпағына өмірлік мол азық беруді мақсат тұтқан Абай мен Ыбырайдай ғұламаларымыз, майдан даласында елі үшін кеудесін оққа тосқан Бауыржан Момышұлы мен Талғат Бигелдинов секілді батыр бабаларымызды мысалға алуға болады. Міне, осындай тектілердің ұрпағы қазіргі таңда қаншалықты мырзалық танытып жүр?
Біршама жыл бұрын қазақылықтың қаймағы бұзылмаған Қызылорда облысындағы жетімдер үйі жабылып, бөркімізді аспанға аттық. Оның орнына «Атамекен» отбасылық үлгідегі балалар ауылы ашылды. Ата-анасының қарауынсыз қалған жеткіншектер сонда орналасты. Әкімшілік ғимараттан бөлек, сегіз үй салынған. Ондағы балалар ел қатарлы сабаққа барады. Арнайы автобус бөлінген. Қысқасы, мұндағы аура да, берілетін тәрбие де бөлек.
Тапсырманың да түр-түрі болады. Мұнан біраз уақыт бұрын ата-аналар тарапынан «үй тапсырмасын үйіп-төгіп бермесін» деген талап «төрге озған» еді. Рас, мектеп бағдарламасын шамадан тыс қиындату оқушының білімге деген ынта-жігерін төмендетпей қоймайды. Қит етсе, мұғалімдерді аяп, қаралап шығатын қауым көбейді. «Ұстазы жақсының ұстамы жақсы» деуші едік. Қазір әлеуметтік желіде «ұстамы жақсы, ұстазын қайдам?» деген сыңайдағы жазбалардан көз сүрінеді. Мұның басты себебі, мұғалімдердің мемлекеттің «жеке меншігіне» айналғанынан. Демек, педагогтердің ел-жұрт алдында бұрынғыдай беделі жоқ. Мұны мемлекеттік жүйемен байланыстырмасақ тағы болмайды. Бірақ, бұл – басқа тақырып.
Кеше ғана мектеп табалдырығын именіп аттаған жас жеткіншектер бүгінде үлкен өмірге қадам басқалы тұр. Соңғы қоңырауын соғып, мектеппен қоштасу вальсін билеп, жаңа өмірге жол бастайтын алғашқы сынақтан ойдағыдай өтті. Ендігі кезектегісі – мектеп бітіру кеші. Мектепте өткізген талай қызықты уақытты, достармен өткізген керемет шақтарды қорытындылау сәті. Бұл күнді оқушылар асыға күткенімен, жақындаған сайын ата-аналардың алаңдайтыны анық. Себебі, қазіргі мектеп бітіру кешінің ең басты мәселесі – қаржы. Оны бірінің қалтасы көтереді, енді бірі әуре-сарсаңға түседі. Тіпті, бұл кезде несие алатын ата-аналар да бар. «Өмірінде бір-ақ рет келетін кештен балам құр қалмасын, достарымен көңіл көтерсін» деп қаржыны қайдан болса да тауып береді.
Қазақ өз ұрпағына қашанда жақсы тәлім, өнегелі тәрбие беруден жалыққан емес. Тіпті тәрбиенің бір бастауын бесіктен бастап, оның ата-анасының да жауапкершілігін жүктеп отырған. Бүгінде осы ұлы міндетті жартылай да орындай алмай жүргендер бар.