Ерғали  АБДУЛЛА

АРТЫҚШЫЛЫҚ   пен  КЕМШІЛІК

Оның көп артықшылығы бар: гүмпіп сөйлейді, көп марапаты­мен мақтанады, тасығ­ан байлығын айтады, шетелдерде демалып келеді, ұлан-асыр тойларда төрден ойып тұрып орын алады, жиналыс­тарда желдей есіп сөйлейді...

Оның көп кемшілігі бар: сенер досы жоқ, сыйласар кісісі жоқ, қатысар көршісі жоқ, ақжайлау көңілді ағасы жоқ, ілтипат қылар інісі жоқ, көптің алдында бір тиындық бағасы жоқ.

* Ерлердің психикасы зейіннен тоқылған. Ол жай өмір сүре алмайды. Ол биікке ұмтылуы керек.­ Еркек қатты жерде ұйықтап, суық сумен шайынып, ерте тұруы қажет.

* Ер адам әрдайым өзінің жаман­ қылықтарын тыйғаны жөн. Өзіне ұсақ-түйек жеңілдік жасамауы  керек.

* Қалаған нәрсесіне жету үшін ол мақсат қойып қимылдайды. Бұл – ер-азаматтың таби­ғаты. Сыйласатын ортасында өзіндік орны болуы шарт. Өзін көрсету үшін емес, өз менін ашу үшін.

Екінші дәлеліміз: Бумын қағанның інісі Істеми (Естеми) туралы Л.Гумилев: «Батыс жорығын Бумынның інісі Істеми­ қаған бастайды. Істеми қаған бұрын да Бумынмен талай рет бірге жүрген, он көсемге, тегі, тайпа көсемдері болса кере­к,  басшылық еткен, бәрінен бұрын олар Солтүстік Алтайдың угор тектес тайпаларының басшыларына ұқсайды. Олардың түріктеніп кеткен қазіргі ұрпақтары  шорлар, қумандықтар, қулар тағы басқалары болып табылады. Істеми хан атының түрікше емес, угорша – аруақ атаның аты болуы тегін емес тәрізді.

«Су перілері өмірде бар ма?» деген сауал көпшілік үшін әлі де тартысқа толы. Бір тарап мұны сылдыр сөздің бірі деп сенбестік танытса, енді бірі су перілерінің бізбен  қатар өмір сүретініне күдік  келтірмейді. Қазақ дала­сындағы, оның ішінде Сыр өңірін­дегі осы құбылысқа қатыс­ты дерек­тер ХІХ ғасырдың аяғы­нан бастап жинақтала бастаған деседі­. Оған дәлел ретінде орыс географиялық қоғамының мүшесі, этнограф Михаил Миропиевтің еңбегін тілге тиек етуге болады. Ол 1888 жылы жарыққа шыққан «Демонологические расска­зы киргизов­» атты кітабында тылсым­ы терең жайт жөнінде біршама ақпарат беріпті. Автор сол кездегі Сырдария облысы, Перовс­к уезі қазақтарының  аузынан   27 тылсым оқи­ғаны  жазы­п  алған. Соның бірнешеуіне тоқтала кетейік.

Сезім

- Анашым, бүгін біз қыздарды қадап ойнадық қой! - деді екі беті қып-қызыл болып кір­ген «Алтын асығым».

- Бісміллә! Қадап ойнағаны несі?! Ол қандай ойын? - деп таңғалып қалдым.

- Қыздарды қарға құлатып ойнататын ойын ғой. Міне, битемі­з. Қараңыз. Күрестегідей, бір аяғыңды битесің, екінші аяғыңды былай ұстайсың да, шалып кеп жібереміз, сосын ол құлап түседі қарға, - деп мәз.

- Жақсы көретін қызыңды да «қададың» (өздерінің жар­гоны екен ғой) ба?